کارگاه متن پژوهی
قلمرو زبانی
۱- در متن درس، هر یک از واژههای زیر، در چه معنایی به کار رفته است؟
هنر (فضیلت، استعداد، شایستگی، لیاقت) / محضر(استشهادنامه) / درای (پتک) / منزل (اقامتگاه)
۲- در بیت زیر، کلمه «گر» در چه معنایی به کار رفته است؟
تو شاهی و گر اژدها پیکری / بباید بدین داستان، داوری / گر: یا
۳– واژهها و معنای آنها همیشگی و ماندگار نیستند. ممکن است در گذر زمان، برای هر واژه، یکی از چهار وضعیّت زیر پیش آید:
الف) به دلایل سیاسی، فرهنگی، مذهبی یا اجتماعی، از فهرست واژگان حذف شود؛ مانند: برگستوان (پوشش اسبان و جنگاوران)، سوفار (دهانهٔ تیر)، خوازه (طاق نصرت)، خوان (سفره( [هم آوای؛ خان: رئیس]، دستار (عمّامه، دستمال)، آزفنداک (رنگین کمان)، ملطّفه (نامه)، چهارآیینه (لباس جنگی(، خوالیگر (آشپز)، باره (اسب)
ب) با از دست دادن معنای پیشین و پذیرفتن معنای جدید، به دوران بعد منتقل شود؛ مانند:
واژه | معنای قدیم | معنای جدید |
دستور | وزیر، اجازه، مشاور | فرمان، دستور زبان |
تماشا | راه رفتن، گردش کردن | نگاه کردن به چیزی یا کسی |
کثیف | متراکم و انبوه؛ چگال | آلوده و ناپاک |
سفینه | کشتی | فضاپیما |
سوگند | گوگرد | قسم |
رعنا | نادان | بلند قد |
شوخ | چرک | خوش طبع؛ بذله گو |
پ) با همان معنای قدیم به حیات خود ادامه دهد؛ مانند: «شادی و خنده»
ت) هم معنای قدیم خود را حفظ کند و هم معنای جدید گیرد؛ مانند: «سپر و یخچال»
واژه | معنای قدیم | معنای جدید |
یخچال | یخچالهای طبیعی زمین | وسیلهای برای سرد نگه داشتن غذا |
زین | زین اسب | زین دوچرخه |
سپر | ابزار جنگی | سپر خودرو |
رکاب | حلقه آویخته از زین اسب | رکاب دوچرخه |
پیکان | نوک تیر | نام خودرو |
◙ هریک از واژههای زیر، مشمول کدام وضعیتهای چهارگانه شده اند؟
پذیرش: (با همان معنای قدیم به حیات خود ادامه میدهد) / قبول
سوفار: (از فهرست واژگان حذف شده است) / ته تیر
رکاب: (هم معنای قدیم خود را حفظ کرده و هم معنای جدید گرفته است) / حلقه آویخته از زین اسب
شوخ: (با از دست دادن معنای پیشین و پذیرفتن معنای جدید، به دوران بعد منتقل شده است) / خوش طبع؛ بذله گو
قلمرو ادبی
۱- برای هر یک از ویژگیهای شعر حماسی، نمونهای از متن درس انتخاب کنید.
◙ زمینه ملّی: خروشان همیرفت نیزه به دست / که ای نامداران یزدان پرست ← نیزه مجاز از درفش کاویانی است.
◙ زمینه قهرمانی: همیبر خروشید و فریاد خواند / جهان را سراسر، سوی داد خواند
۲- بیت پنجم درس را از نظر آرایههای ادبی بررسی کنید.
روز و شب: تضاد، مجاز از همیشه / دو لب گشودن: کنایه از سخن گفتن
۳- هر یک از واژههای مشخّص شده، مَجاز از چیست؟
چو کاوه برون شد ز درگاه شاه / بر او انجمن گشت بازارگاه/ مجاز از مردم بازار
از آن چرم، کاهنگران پشت پای / بپوشند هنگام زخمِ درای / مجاز از پیش بند چرمین که آهنگران هنگام کار برتن میکنند.
۴- در بیت زیر «درفش کاویان» در کدام مفهوم نمادین به کار رفته است؟
تو یک ساعت، چو افریدون به میدان باش، تا زان پس / به هر جانب که روی آری، درفش کاویان بینی (سنایی)
درفش کاویان: درفش ملیّ ایران در عهد ساسانی، (کاویان یا کاویانی: منسوب به کاوه)، نماد پیروزی و کامیابی
بازگردانی: تو یک لحظه مانند فریدون در میدان جنگ برو تا از آن پس به هر سو که روی آوری پرچم کاویانی و پیروزی را ببینی.
قلمرو فکری
۱- معنی و مفهوم بیت بیست و نهم را به نثر روان بنویسید.
بازگردانی بیت ۲۹ام: سپس کاوه فریاد برآورد و در حالی که از خشم و ترس میلرزید، استشهادنامه را پاره کرد و زیر پا انداخت.
۲- مارانی را که بر دوش ضحّاک روییدند، مظهر چه خصلتهایی میتوان دانست؟
مار: نمادی است از اهریمن و در این جا نیز بر دوش ضحّاک میروید که تجسّمی است از خوهای اهریمنی و بیداد و منش پلید ضحّاک
۳- انگیزه کاوه در قیام علیه ضحّاک چه بوده است؟
ضحّاک فرزندان کاوه را کشته بود و به مردم بسیار ستم روا میداشت؛ ازین رو کاوه مردم را علیه ضحّاک برانگیخت؛ مردم را برشوراند و به داد و عدالت فراخواند.
۴- با توجّه به متن درس «پایمردان دیو» چه کسانی بودند؟ شخصیت آنها را تحلیل کنید.
پایمردان دیو همان دستیاران و دست نشاندههای ضحّاکند. کسانی که از خدا نمیهراسند. در برابر ستم خاموش مینشینند و به گفتههای ستمگری چون ضحّاک دل سپردهاند و کارهای ستمگرانه او را نادیده میگیرند.
خیلی مطالبتون خوبه من همیشه نکات معلمم رو با نکات شما تلفیق و کامل میکنم. انشالله سلامت باشین
دیر زی