إعلَموا

اسلوبُ الاِستثناء

به این جمله دقت کنید.

حَضَرَ الزُّمَلاءُ فی صالَهِ الاِمتِحانِ إلّا حامداً. (همشاگردی‌ها به جز حامد در سالن امتحان حاضر شدند.)

■ کلمه «حامِداً» در جمله بالا مُستَثنی، «الزُّمَلاءُ» مستثنی مِنْهُ و «إلّا» ادات استثناء نامیده می‌شوند.

■ مستثنی یعنی «جدا شده از حکم ماقبل».

■ به کلمه‌ای که مستثنی از آن جدا شده است، مستثنی مِنه گفته می‌شود.

مثال دیگر:‌ کُلُّ شَیءٍ ینقُصُ بِالإنفاقِ إلّا   العِلمَ. (هر چیزی با انفاق می‌کاهد به جز دانش.)

               مستثنی مِنْهُ         ادات استثناء   مستثنی

گوشزد: مستثنی منه نقش نیست؛ ولی مستثنی نقش است.

۱- مطابق آموزش کتاب درسی در جمله‌هایی مانند «اَلزُّمَلاءُ حَضَروا فی صالَهِ الِمْتِحانِ إِلّا حامِداً.» مستثنی مِنه «واو» در «حَضَروا» نیست؛ بلکه مرجعِ این «واو» یعنی «الزُّمَلاءُ» مستثنی مِنه است.

اِختَبِر نفسَکَ: تَرجِم ما یلی ثُمَّ عَینِ المُستَثنَی وَ المُستَثنَی مِنهُ. (خودت را بیازما: آنچه را می‌آید ترجمه کن؛ سپس مستثنا و مستثنا منه را شناسایی کن.)

۱- ﴿ کُلُّ شَیءٍ هالِکٌ إلّا وَجهَهُ﴾(هر چیزی به جز چهره او نابود شدنی است.)

مستثنی: وَجهَ / مستثنی مِنْهُ: کُلُّ شَیءٍ

۲- ﴿فَسَجَدَ المَلائکَهُ کُلُّهُم أجمَعونَ إلّا إبلیسَ استَکبَرَ وَ کانَ مِنَ الکافِرینَ﴾(پس همه فرشتگان باهم سجده کردند؛ به جز شیطان که خود را بزرگ یافت و از بی دینان بود[شد].)

مستثنی: إبلیسَ / مستثنی مِنْهُ: المَلائکَهُ

۳- کُلُّ عَینٍ باکیهٌ یومَ القیامَهِ إلّا ثَلاثَ أعین؛ عَینٌ سَهِرَت فی سَبیلِ اللهِ وَ عَینٌ غُضَّت عَن مَحارِمِ اللهِ وَ عَینٌ فاضَت مِن خَشیهِ اللهِ.

(هر چشمی روز رستاخیز گریان است، به جز سه چشم: چشمی که در راه خدا بیدار مانده و چشمی که از محارم بر هم نهاده شده و چشمی که از پروای خدا لبریز شده است.)

مستثنی: ثَلاثَ أعین / مستثنی مِنْهُ: کُلُّ عَینٍ

۴- کُلُّ وِعاءٍ یضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلّا وِعاءَ العِلمِ فَإنَّهُ یتَّسِعُ بِهِ. (هر ظرفی با آنچه در آن نهاده شده تنگ می‌شود، به جز ظرف دانش؛ زیرا به کمک آن فراخ می‌شود.)

مستثنی: وِعاءَ العِلمِ / مستثنی مِنْهُ: کُلُّ وِعاءٍ

۵- کُلُّ شَیءٍ یرخُصُ إذا کَثُرَ إلّا الأدَبَ فَإنَّهُ إذا کَثُرَ غَلا. (هر چیزی به جز ادب هر گاه فراوان شود ارزان می‌شود؛ زیرا ادب هر گاه زیاد شود پر بها می‌شود.)

مستثنی: الأدَبَ / مستثنی مِنْهُ: کُلُّ شَیءٍ

۶- لا تَعْلَمُ زَمیلاتی اللُّغَهَ الْفَرَنسیهَ إلّا عَطیهَ. (هم شاگردیانم به جز عطیه زبان فرانسه نمی‌دانند.) / مستثنی: عَطیهَ / مستثنی مِنْهُ: زَمیلاتی

۷- حَلَّ الطُّلابُ مَسائِلَ الرّیاضیاتِ إلّا مَسأَلَهً. (دانش آموزان به جز یک مسئله [همه] مسایل ریاضی را حل کردند.) 

مستثنی: مَسأَلَهً / مستثنی مِنْهُ: مَسائِلَ الرّیاضیاتِ

۱- سَهِرَ: بیدار ماند ۲- غضَّ عَینهُ: چشم بر هم نهاد ۳- فاضَ: لبریز شد ۴- اَلْخَشْیه: پروا ۵- اَلْوِعاء: ظرف  6- ضاقَ: تنگ شد ۷- اتِسَّعَ: فراخ شد ۸- رَخُصَ: ارزان شد ۹- غَلا: گران شد

یک نکته در ترجمه

هنگامی که پیش از «إلّا» جملۀ منفی آمده و مستثنیٰ مِنْه ذکر نشده باشد، می توانیم عبارت را به صورت مثبت و مؤکَّد نیز ترجمه کنیم؛ مثال:

ما شاهَدْتُ فِی الْمَکْتَبَهِ إلّا کاظِماً   ←  در کتابخانه، تنها کاظم را دیدم.

در کتابخانه، کسی جز کاظم را ندیدم.

اِختَبِر نفسَکَ: تَرجِم العبارات التّالیهَ. (خودت را بیازما: عبارات زیر را به فارسی برگردان.)

۱- ﴿ وَ مَا الحَیاهُ الدُّنیا إلّا لَعِبٌ وَ لَهوٌ…﴾ (و زندگی دنیا چیزی جز بازی و سرگرمی نیست.) / (و زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی است.)

۲- ﴿… لا ییأَسُ مِن رَوحِ اللهِ إلّا القَومُ الکافِرونَ﴾( کسی جز گروه کافران از رحمت خدا ناامید نمی‌شود.) / ( تنها گروه کافران از رحمت خدا ناامید می‌شوند.)

۳- ﴿إنَّ الإنسانَ لَفی خُسرٍ إلّا الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوا الصّالِحاتِ﴾( همانا انسان در زیان است به جز آنان که ایمان آوردند و کارهاى نیک انجام دادند.) / أُسلوب الاِستثناء

۴- قرَأتُ الکِتابَ التاّریخی إلّا مَصادِرَهُ. (کتاب تاریخی را به جز منابعش خواندم.) / أُسلوب الاِستثناء

۵- اِشتَرَیتُ أنواعَ الفاکِهَهِ إلّا أناناسَ. (هر گونه میوه‌ای به جز آناناس را خریدم.) / أُسلوب الاِستثناء

۱- المَصادِر: منابع