آموزه ششم: لف و نشر، تضاد و متناقض نما

۱- در ابیات زیر لف و نشرها را بیابید و نوع آنها را مشخص کنید.

الف) اگر ز خلق ملامت و گر ز کرده ندامت / کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم (مهرداد اوستا) / ملامت: سرزنش / ندامت: پشیمانی

لف۱: ملامت، لف۲: ندامت / نشر۲: شنیدم، نشر۱: کشیدم (نامرتّب) «نهایی دی ۹۸»

ب) فرورفت و بررفت روز نبرد / به ماهی نم خون و بر ماه گرد (فردوسی) / بررفت: بالارفت / گرد: گرد و خاک

لف۱: فرورفت، لف۲: بررفت / نشر۱: به ماهی نم خون، نشر۲: بر ماه گرد (مرتّب)

پ) دل و کشورت جمع و معمور باد! / ز مُلکت پراکندگی دور باد! (سعدی) / معمور: آباد / مُلک: سرزمین

لف۱: دل، لف۲: کشور / نشر۱: جمع، نشر۲: معمور (مرتّب)

ت) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است / ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت (فرخی یزدی) «نهایی دی ۹۷»

لف۱: جیب، لف۲: جام / نشر۱: مال، نشر۲: می (مرتّب)

۲- در ابیات زیر آرایه تضاد را مشخص کنید.

الف) هر چه جز بار غمت بر دل مسکین من است / برود از دل من، وز دل من آن نرود (حافظ)

ب) کسی با او نه و او با همه کس / نماند هیچ کس، او ماند و بس (خواجوی کرمانی)

پ) درنیابد حال پخته هیچ خام / پس سخن کوتاه باید؛ والسّلام (مولوی) «نهایی خرداد ۹۸» «نهایی دی ۹۹»

ت) همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی / همه بیشی تو بکاهی، همه کمّی تو فزایی (سنایی) / کاستن: کم کردن / فزودن: زیاد کردن

ث) شکر ایزد که به اقبال کله گوشه گل / نخوت باد دی و شوکت خار آخر شد (حافظ) / اقبال: بخت / نخوت: خودبزرگ بینی / شوکت: شکوه

۳- متناقض نما را در ابیات زیر بیابید.

الف) ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی (حافظ)

متناقض نما: باد چراغ را خاموش می‌کند نه روشن.