آموزه یازدهم: یاران عاشق

قلمرو ادبی

۱- از متن درس، برای هر یک از آرایه‌های ادبی زیر، نمونه‌ای مناسب بیابید و بنویسید.

تشبیه: بزن زخم، این مرهم عاشق است (زخم مثل مرهمی برای عاشق است)

متناقض نما: مرهم بودن زخم

۲- شعر «یاران عاشق» را از نظر قالب و مضمون، با شعر « زاغ و کبک»  مقایسه کنید.

قالب شعر «یاران عاشق» و شعر « زاغ و کبک»  هر دو مثنوی است. شعر زاغ و کبک ادبیات تعلیمی و آموزشی است و درباره کسی که تقلید نادرست و نابجایی را پیش می‌گیرد؛ اما شعر یاران عاشق جزء ادبیات انقلاب اسلامی است و درون مایه آن درباره ایثارگرانی که جان خود را در راه عشق و میهن خود می‌فشانند.

قلمرو فکری

۱- در این شعر، مقصود از یاران عاشق، چه کسانی است و به کدام ویژگی آنها اشاره شده است؟

به شهیدانی اشاره شده است که به پیشواز خطر می‌روند. در برابر ستم خاموش نمی‌نشینند و پیکارگرند. در راه میهن و جانانشان سر می‌فشانند. از رنج و درد نمی‌گریزند.

۲- در بیت آخر، بر کدام یک از ارزش‌های انقلاب اسلامی تأکید شده است؟

زنده نگه داشتن وفاداری به آرمان شهید و ادامه راه شهیدان.

۳- نخست، مفهوم کلّی بیت‌های زیر را بنویسید؛ سپس برای هر یک، بیتی متناسب از متن درس بیابید.

الف) ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز / کان سوخته را جان شد و آواز نیامد (سعدی)

پیام: عاشق راستین همیشه خاموش است و ادعا ندارد.

بیت هشتم: مگو سوخت جان من از فرط عشق/ خموشی است‌ هان، اولین شرط عشق

ب) چه از تیر و چه از تیغ، شما روی نتابید / که در جوشنِ عشق اید، که از کرب و بلایید (حمید سبزواری)

پیام: عاشقان راستین از درد و رنج و مرگ نمی‌هراسند.

بیت هفتم: بزن زخم، این مرهم عاشق است / که بی زخم مردن غم عاشق است

۴- ……………………

۱- از چنبر نفس رسته بودند آنها / بتها همه را شکسته بودند آنها

قلمرو زبانی:  چنبر: حلقه، دایره / نفس: تن مادی/ رسته: نجات یافته، آزادشده/ قلمرو ادبی: قالب: رباعی(چارانه) / وزن: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع (رشته انسانی) / بت: استعاره از نفس امّاره / چنبر نفس: اضافه تشبیهی

بازگردانی: اسیران شهیدان از قلمرو نفس پلید بیرون رفته‌اند و همه پلیدی‌ها و نفس امّاره را که همچون بت است شکسته بودند.

۲- پرواز شدند و پر گشودند به عرش / هر چند که دست بسته بودند آنها (مصطفی محدثی خراسانی)

قلمرو زبانی: گشودن: باز کردن / عرش:آسمان، سپهر / قلمرو ادبی: پر گشودند: استعاره پنهان / دست بسته: کنایه از اسیر

بازگردانی: این شهیدان پرهایشان را گشودند و به آسمان و جایگاه فرشتگان پرواز کردند، هر چند که اسیر بودند و در اسارت جان سپردند.

شعرخوانی:  صبح بی تو

۱- صبح بی تو، رنگ بعداز ظهر یک آدینه دارد / بی­ تو حتی مهربانی حالتی از کینه دارد

قلمرو زبانی: آدینه: جمعه / تو: امام زمان / قلمرو ادبی: قالب: غزل / وزن:‌ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن / تشبیه: صبح بی تو، به بعد از ظهر جمعه / حس‌آمیزی: رنگ بعداز ظهر / تناقض: مهربانی، حالتی از  کینه / واژه آرای: دارد، بی تو / تناسب: صبح بعداز ظهر

بازگردانی: صبحی که تو نباشی، مانند بعدازظهر جمعه‌ها، غمگین و کسل کننده است. بدون تو مهربانی هم، معنای خود را از دست می‌دهد و مانند انتقام و کینه است.

پیام: جهان بی تو هیچ است

۲- بی­ تو می­ گویند تعطیل است کار عشقبازی / عشق امّا کی خبر از شنبه و آدینه دارد

قلمرو زبانی: آدینه: جمعه / قلمرو ادبی: عشق … خبر دارد: جانبخشی/  تناسب: شنبه، آدینه/ پرسش انکاری

بازگردانی: می‌گویند: وقتی تو نیستی، عاشقی تعطیل است و بساط عاشقی جمع شده است؛ اما عشق که در زمان نمی‌گنجد و به روزهای خاصی وابسته نیست که همیشگی است.

پیام: پایداری عشق

۳- جغد بر ویرانه می­خواند به انکار تو امّا / خاک این ویرانه­ها بویی از آن گنجینه دارد  

قلمرو زبانی: گنجینه:‌ خزانه / قلمرو ادبی: جغد: نماد شومی، استعاره از انسان­های شوم و ناهمایون / تشخیص: انکار کردن جغد / حس­آمیزی: بویی از گنجینه داشتن؛ کنایه از اینکه اثری از گنجینه در آنجا یافت می‌شود / واژه‌آرایی: ویرانه / مراعات نظیر: جغد، ویرانه، گنجینه 

بازگردانی: آدم­های شوم و بد، در این جهان ویرانه، وجود تو را انکار می­کنند. ولی تو همان گنج پنهان هستی که در این ویرانه­ها قرار داری.

پیام: ارزشمندی عشق

۴- خواستم از رنجش دوری بگویم، یادم آمد / عشق با آزار خویشاوندی دیرینه دارد

قلمرو زبانی: رنجش: دل‌آزردگی / دیرینه: کهن / قلمرو ادبی: جانبخشی: عشق … خویشاوندی دارد

بازگردانی: می­خواستم از دوری و فراق تو گله کنم ولی یادم آمد که عشق و عاشقی، همیشه همراه با سختی و رنج کشیدن است.

پیام: عشق و درد

۵- در هوای عاشقان پر می­کشد با بی­قراری / آن کبوتر چاهی زخمی که او در سینه دارد

قلمرو زبانی: کبوتر چاهی: کبوتر وحشی / قلمرو ادبی: پر کشیدن: کنایه از تمایل شدید به سمت چیزی / کبوتر چاهی زخمی: استعاره از دلِ مجروح

بازگردانی: دلِ زخمی عاشق (موعود)، با بی­قراری در هوای عاشقان پَر می­کشد و دلش هوای عاشقانش را می­کند.

پیام: هوای عشق

۶- ناگهان قفل بزرگ تیرگی را می­گشاید /  آن که در دستش کلید شهر پرآیینه دارد

قلمرو زبانی: گشودن: باز کردن / قلمرو ادبی: تیرگی: استعاره از ظلم و بدی و آلودگی /شهر پر آینه: منظور، آرمان شهر است که پس از ظهور اتفاق خواهد افتاد. / تناسب: قفل و کلید /دست: مجاز از در اختیار داشتن

بازگردانی: ناگهان روزی، آن کسی که کلید آرمان شهر در دستان اوست (موعود)، سیاهی و بدی و ستم را نابود می­کند.

پیام: امید به گشایش و پیروزی

قیصر امین پور

درک و دریافت

۱-  در خوانش این سروده به چه نکاتی باید توجه کنیم؟

لحن خوانش این شعر، عاطفی است با خوانشی نرم و لطیف مناسب با شعر غنایی. توجه به ژرفا و درونمایه شعر سبب درک و تاثیر گذاری بیشتر می‌گردد.

۲-  «انتظار موعود»  یکی از مایه‌های ادبیات انقلاب اسلامی است؛ بر این مبنا، متن شعرخوانی را بررسی کنید.

در این سروده به یارانی نمونش می‌شود که شیفته شهادت‌اند و برآنند در راه آرمانهای خود جان خود را بفشانند و دوم انکار کنندگانی که با انکارشان داغ بر روح عاشقان می‌نهند، بی خبر از این که عاشقان راه حق، سوختن و شهادت و انکار و جراحت‌های انکارکنندگان را نیز رسم عاشقی می‌دانند و در راه خود استوارند.

پی دی اف «یاران عاشق» و «صبح بی تو»