زاغ و کبک
۱- زاغی از آنجا که فراغی گزید/ رخت خود از باغ به راغی کشید
قلمرو زبانی: فراغ: آسایش، آسودگی (هم آوا؛ فراق: جدایی) / گزیدن: انتخاب کردن (بن ماضی: گزید، بن مضارع: گزین) / راغ: صحرا، دامنه سبز کوه / قلمرو ادبی: قالب: مثنوی / وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن / زاغ، راغ، باغ: جناس ناهمسان / فراغ، راغ: جناس ناهمسان / رخت: توشه، اسباب و اثاثیه / رخت کشیدن: کنایه از کوچ کردن / واج آرایی: «غ» / تشخیص.
بازگردانی: زاغی که در فکر آسایش و راحتی بود، بر آن شد که از باغ به صحرا برود.
پیام: کوچ
۲- دید یکی عرصه به دامان کوه/ عرضه ده مخزن پنهان کوه
قلمرو زبانی: عرصه: میدان، زمین، پهنه / دامان: دامنه / عرضه ده: ارائه دهنده، نمایانگر / مخزن: گنجینه / قلمرو ادبی: عرصه، عرضه: جناس ناهمسان / مخزن: استعاره از گلها و گیاهان
بازگردانی: زمینی را در دامنه کوه دید که گلها و گیاهانی داشت که مانند گنجینه و اسرار کوه بودند.
پیام: زیبایی و سرسبزی دامنه کوه
۳- نادره کبکی به جمال تمام / شاهد آن روضه فیروزه فام
قلمرو زبانی: نادره. کمیاب / جمال: زیبایی / شاهد: زیبارو / روضه: باغ، گلزار / فام: رنگ / فیروزه فام: به رنگ فیروزه، فیروزه رنگ/ قلمرو ادبی: فیروزه فام: کنایه از سرسبز/
بازگردانی: کبک بسیار زیبایی در آنجا بود که زیباروی آن باغ سرسبز به شمار می‌رفت.
پیام: زیبایی کبک
۴- هم حرکاتش متناسب به هم / هم خطواتش متقارب به هم
قلمرو زبانی: متناسب: هماهنگ / خطوات: ج خطوه، گام‌ها، قدم ها / متقارب: نزدیک به هم، در کنار هم / قلمرو ادبی: ترصیع (انسانی) / واج آرایی: «م» / واژه آرایی «هم»
بازگردانی: هم حرکاتش موزون وهماهنگ بود هم گامهایش نزدیک به هم و زیبا.
پیام: تناسب رفتار
۵- زاغ چو دید آن ره و رفتار را / وان روش و جنبش هموار را
قلمرو زبانی: چو: هنگامی که / ره و رفتار: راه رفتن و حرکت کردن / روش: راه رفتن، شیوه / جنبش: حرکت / این بیت و بیت پسین موقوف المعنی اند./ قلمرو ادبی: قافیه: رفتار، هموار / ردیف: را
بازگردانی: زاغ هنگامی‌که راه رفتن و شیوه زیبا و هماهنگ کبک را دید،
۶- بازکشید از روش خویش پای/ در پی او کرد به تقلید جای
قلمرو زبانی: در پی: به دنبال / تقلید: پیروی /قلمرو ادبی: پای کشیدن از: کنایه از دست کشیدن، رها کردن / پای، جای: جناس ناهمسان.
بازگردانی: زاغ از رفتار خود دست کشید و از کبک تقلید کرد.
پیام: تقلید نا درخور
۷- بر قدم او قدمی می‌کشید / وز قلم او رقمی می‌کشید
قلمرو زبانی: رقم: خط / قلمرو ادبی: می‌کشید: جناس (کشیدن نخست: برداشتن، کشیدن دوم: نقاشی کردن)/ قدم، قلم: جناس ناهمسان / قلم، رقم: تناسب / واج آرایی: ق، م /واژه آرایی: قدم /قلم: مجاز از نوشته / رقمی کشید: نوشتن، نگاشتن /از قلم او رقمی کشیدن: کنایه از پیروی کردن / ترصیع (انسانی)
بازگردانی: زاغ مانند کبک گام می‌نهاد و از روی نوشته او نقاشی می‌کرد (از او پیروی می‌کرد).
پیام: تقلید
۸- در پی اش القصه در آن مرغزار / رفت بر این قاعده روزی سه چار
قلمرو زبانی: القصه، خلاصه / مرغزار: جای روییدن مرغ، سبزه زار، زمینی که دارای سبزه و گل های خودرو است. / قاعده: روش / قلمرو ادبی:
بازگردانی: خلاصه چند روز به این شیوه در آن چمنزار از کبک پیروی کرد.
پیام: پیروی از کبک
۹- عاقبت از خامی خود سوخته / رهرَوِی کبک نیاموخته
قلمرو زبانی: خامی: کنابه از ناپختگی، کم تجربگی / قلمرو ادبی: سوختن: کنایه از زیان دیدن / رهروی: راه رفتن
بازگردانی: سرانجام زاغ به خاطره بی تجربگی اش، زیان دید و راه رفتن کبک را نیز نیاموخت.
پیام: پایان تقلید نامناسب
۱۰- کرد فرامش ره و رفتار خویش / ماند غرامت زده از کار خویش
قلمرو زبانی: فرامش: فراموش / ره و رفتار: راه رفتن و حرکت کردن / غرامت زده: تاوان زده، کسی که غرامت کشد، پشیمان / قلمرو ادبی: واژه آرایی: خویش
بازگردانی: زاغ رفتار و روش خود را نیز فراموش کرد و به خاطر تقلید نابجایش زیان دید.
پیام: زیان دیدن به خاطر تقلید نابجا
تحفه الأحرار، جامی
درک و دریافت
۱) این سروده را از دید لحن و آهنگ خوانش بررسی نمایید. – لحن این سروده باید داستانی و آموزشی باشد.
۲) با توجّه به قلمرو فکری شعر، درباره ریشه های پیامدهای تقلیدِ نابه جا و کورکورانه، گفت و گو کنید. – تقلید نابجا و نامناسب سبب می شود که آدمی زیان ببیند و هدفهای خود دور بیفتد.
