شعرخوانی: شکوه چشمان تو
۱- آه، این، سرِ بریدهٔ ماه است در پگاه؟ / یا نه! سرِ بریدهٔ خورشیدِ شامگاه؟
قلمرو زبانی: پگاه: صبح زود / آه: شبه جمله، صوت / لحن: پرسشی / قلمرو ادبی: قالب: غزل / وزن: مَفعولُ فاعِلاتُ مفاعیلُ فاعِلُن (رشته انسانی) / تشبیه در هر دو مصراع: این سر بریده شهید مانند سر بریده خورشید و ماه است / پگاه، شامگاه: تضاد / بیت آرایه نادان‌نمایی دارد. / سر ماه و سِر خورشید: اضافهٔ استعاری، تشخیص/ تناسب: ماه، خورشید / واژه‌آرایی: سر، بریده / مجاز: سر مجاز از گردن است.
بازگردانی: آیا این شهید سربریده همچون ماهی است که در بامداد طلوع کرده است؟ (شاعر تصویر هلال ماه را به سربریدگی آن تعبیر می‌کند.) خورشید سربریده است به هنگام غروب؟ (به احتمال، شاعر، هلال ماه را با پیکر بی سِر شهید مطابقت می‌دهد)؛ یا نه، خورشید است به هنگام غروب. (خورشید، به هنگام غروب خونین و سرخ رنگ است، چنانکه شهید.)
پیام: زیبایی پیکر شهید
۲- خورشید، بی حفاظ نشسته به روی خاک؟ / یا ماه بی ملاحظه افتاده بین راه؟
قلمرو زبانی: بی حفاظ: بدون حصار و نرده، آنچه اطراف آن را حصار نگرفته باشند. / لحن: پرسشی، توصیفی و روایی / حذف «است» در هر دو مصراع به قرینه معنایی / قلمرو ادبی: خورشید، ماه: استعاره از سر شهید / خاک: مجاز از زمین / بی ملاحظه ماه زیباست و بی ملاحظگی در مورد زیبارو یعنی زیبایی خود را آشکارا در معرض دید قرار دادن. / ماه، راه: جناس
هر که داد او حسن خود را در مزاد / صد قضای بد سوی او رو نهاد (مولوی)
بازگردانی: پیکر شهید، مانند خورشیدی است که بدون هیچ حفاظ و حصاری روی خاک قرار گرفته است. یا ماهی است که بی آنکه ملاحظهٔ زیباییِ خود را بکند، خود را آشکار ساخته است.
پیام: ارزشمندی پیکر شهید
۳- ماه آمده به دیدن خورشید، صبح زود / خورشید رفته است سر شب سراغ ماه
قلمرو زبانی: صبح زود، احتمالا اشاره به زمان شهادت شهید دارد که صبح بوده است. / لحن: پرسشی، توصیفی و روایی / قلمرو ادبی: جانبخشی / واژه‌آرایی: ماه، خورشید / تضاد: صبح، شب؛ آمده، رفته / خورشید نخست: استعاره از سر شهید / ماه دوم: استعاره از سر شهید / نادان‌نمایی
بازگردانی: بامداد ماه به دیدن شهید آمده است یا سر شب خورشید به سراغ شهید رفته است؟
پیام: ارزشمندی پیکر شهید
۴- حُسنِ شهادت از همه حُسنی فراتر است / ای محسنِ شهید من، ای حُسنِ بی گناه
قلمرو زبانی: حسن: زیبایی / فراتر: برتر / لحن: تعلیمی و منادایی/ قلمرو ادبی: واژه‌آرایی: حسن / حسن، محسن: اشتقاق(همریشگی)؛ جناسواره / واج‌آرایی: «ن»
بازگردانی: ای محسنِ شهید، ای شهید زیبای معصوم من، زیباییِ شهادت از همهٔ زیبایی‌ها فراتر و ارجمندتر است.
پیام: ارزش شهادت
۵- ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد / یوسف، بگو که هیچ نیاید برون ز چاه
قلمرو زبانی: لحن: تغزلی و عاشقانه / قلمرو ادبی: تلمیح به داستان حضرت یوسف / می‌ترسم: ایهام (۱- یقین دارم.۲- واهمه دارم) / هیچ نیاید برون ز چاه: کنایه از اینکه خود را آشکار نکند. / یوسف: نماد زیبایی / اغراق
بازگردانی: یوسف که خود در نماد زیبایی است، می‌ترسم با جلوه گری زیباییِ تو، از زیباییِ خویش شرمنده شود؛ پس ای یوسف، خود را آشکار نکن.
پیام: زیبایی شهادت
۶- شاهد نیاز نیست که در محضر آورند / در دادگاه عشق رگ گردنت گواه
قلمرو زبانی: شاهد: گواه / محضر: دفترخانه، اینجا به معنای دادگاه / لحن: تغزلی و عاشقانه/ قلمرو ادبی: دادگاه عشق: اضافهٔ تشبیهی؟ / واج‌آرایی «گ» / رگ گردنت گواه: کنایه از جان باختن و شهادت؛ جانبخشی؛ تشبیه
بازگردانی: نیازی به حضور شاهد و گواه نیست؛ زیرا در دادگاه عشق، رگِ گردنِ تو، خود گواهی خواهد داد که در راه عشق، شهید شده ای.
پیام: شاعر به ویژگی‌های عاشق شهادت بودن، اسارت و شرافت شهید اشاره دارد.
۷- دارد اسارت تو به زینب اشارتی / از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟
قلمرو زبانی: اسارت: اسیر شدن / لحن: تغزّلی و عاشقانه / قلمرو ادبی: اسارت، اشارت: جناس ناهمسان اختلافی/ چشمت کشیده راه: ترکیب کنایی است؛ یعنی به راه چشم دوخته شده است؛ به راه می‌نگری و منتظر هستی./ بیت، تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و اسارت حضرت زینب / واج‌آرایی: «ش»
بازگردانی: اسیرشدن تو، ما را به یاد اسارت حضرت زینب می‌اندازد. از اشتیاق چه کسی چشمت به راه دوخته شده است؟
پیام: شهید، راه حضرت زینب را می‌رود، انتظار برای آمدن نجات دهنده
۸- از دوردست می‌رسد آیا کدام پیک؟ / ای مسلم شرف، به کجا می‌کنی نگاه؟
قلمرو زبانی: لحن: تغزلی و عاشقانه / آیا کدام: لغزش نگارشی / پیک: نامه بر، فرستاده / مسلم: مسلمان، پیرو دین اسلام، منظور مسلم بن عقیل است / شرف: بزرگواری، حرمت و اعتباری که از رعایت کردن ارزش‌های اخلاقی به وجود می‌آید. / قلمرو ادبی: به قرینهٔ پیک و مسلم بیت تلمیح دارد به ماجرای مسلم بن عقیل پیک امام حسین به سوی کوفیان / مسلم: ایهام (۱- مسلمان، ۲- مسلم بن عقیل) / استعاره: شهید با نام مسلم بن عقیل مورد خطاب واقع شده است.
بازگردانی: ای شهید آیا پیکی از دوردست‌ها نزدیک می‌شود که تو به آن سو نگاه افکنده ای.
پیام: انتظار برای آمدن نجات دهنده
۹- لبریز زندگی است نفس‌های آخرت / آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه
قلمرو زبانی: لحن: تغزلی و عاشقانه / گرم: با شور و نشاط / قلمرو ادبی: لبریز زندگی است نفس‌های آخرت: متناقض‌نما (پارادوکس) / مرگ … آورده: استعاره، جانبخشی / تضاد: مرگ، زندگی / مرگ گرم …: حس‌آمیزی، متناقض‌نما / کنایه: مرگ به تو پناه آورده؛ کنایه از اینکه مرگ تو سراسر زندگی است و تو از مرگ نمی‌هراسی.
بازگردانی: نفس‌های آخر تو، نشانه مرگ تو و پایان کار تو نیست؛ بلکه امید زندگی است، برای همین مرگ به تو پناه آورده است تا پایان کارش نباشد و از شهادت تو، زندگانی بیابد.
پیام: شهادت مرگ نیست.
۱۰- یک کربلا شکوه به چشمت نهفته است / ای روضهٔ مجسّمِ گودال قتلگاه
قلمرو زبانی: لحن: تغزلی و عاشقانه / کربلا: ممیز / روضه: ذکر مصیبت و نوحه سرایی، آنچه در مراسم سوگواری اهل بیت پیغمبر و به ویژه در مراسم سوگواری امام حسین خوانده می‌شود. (شبه همآوا: روزه)/ مجسّم: تجسم یافته / یک کربلا شکوه: آشنایی‌زدایی زبانی(رشته انسانی) / نهفته: پنهان شده / قلمرو ادبی: بیت تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و گودال قتلگاه که پیکر مطهّر امام حسین در آن افتاد و در آنجا به شهادت رسید. نیز با توجه به قرینهٔ روضه اشاره‌ای دارد به روضه خوانی در سوگ حضرت. / یک کربلا: کنایه از بسیار / روضه …: استعاره از شهید / تناسب: کربلا، گودال، قتلگاه
بازگردانی: شاعر شکوه رویداد کربلا را در شهادت شهید حججی می‌بیند و می‌گوید: تو زنده کنندهٔ شکوه کربلایی. تو تجسّم بخش گودالی هستی که سر مبارک امام حسین در آن قرار داشت. ( پیکرت، گویی روضه خوانی است که واقعه گودال قتلگاه را به تصویر می‌کشد.)
پیام: شکوه شهید
امیری اسفندقه
درک و دریافت
۱- برای خوانش مناسب شعر، بهتر است ترکیبی از کدام انواع لحن را به کار گیریم؟
بهتر است از لحن عاطفی و عاشقانه استفاده شود؛ زیرا شعر درباره شهیدی است که عاشقانه سر خود را فدای آرمان‌هایش کرده و سراسر لبریز از عواطف و احساسات شاعر نسبت به اوست.
۲- با توجّه به متن شعر خوانی به پرسش‌های زیر پاسخ دهید.
الف) در بیت‌های ششم تا هشتم، شاعر به کدام ویژگی‌های شهید محسن حججی اشاره دارد؟
جانفشانی، فداکاری، اسارت، شرافت و نهایت اشتیاق او برای شهادت در راه خدا
ب) برای پاسداشت ارزش‌های قیام عاشورا و راه شهدا چه باید کرد؟
می‌بایست با قلم و قدم راه آنها را پی بگیریم. با گزارش خیزش عاشورا و نوشتن کتاب‌هایی در زمینه شهادت، راه درست را به جوانان نشان داد و آنها را تشویق کرد که همچون امام حسین در مقابل ظلم و ظالمانِ زمانه خویش بایستند و از مرگ هدفدار نهراسند.
