آموزه نهم: استعاره

خودارزیابی

۱- در بیت‌های زیر استعاره‌ها را مشخص کنید:

الف) کی ام؟ شکوفه اشکی که در هوای تو هر شب / ز چشم ناله شکفتم به روی شِکوه دویدم (اوستا) / شکوه: گلایه

بازگردانی: من چه کسی ام؟ من مانند شکوفه اشکی ام که در عشق تو هر شب از چشم ناله شکفتم و به روی گلایه دویدم. (روز و شبم همیشه با ناله و گلایه است.)

استعاره پنهان و جانبخشی: چشم ناله (ناله مانند انسانی است که چشم دارد.)/ روی شِکوه (شکوه مانند انسانی است که روی دارد.)/

ب) ای باد بامدادی خوش می‌روی به شادی / پیوند روح کردی پیغام دوست دادی (سعدی)

بازگردانی: ای باد صبحگاهی، با شادی و خوشی می‌روی. تو پیام دوست را به من رساندی و روحم را تازه کردی.

استعاره پنهان و جانبخشی: ای باد بامدادی

پ) ای گل تازه که بویی ز وفا نیست تو را / خبر از سرزنش خار جفا نیست تو را (وحشی بافقی)

بازگردانی: ای گل تازه، که از وفاداری بویی نبرده ای، تو از ستم و جفایی که بر من روا می‌داری هیچ خبری نداری.

استعاره پنهان و جانبخشی: ای گل تازه، سرزنش خار جفا

ت) هر کاو نکاشت مهر و ز خوبی گلی نچید، / در رهگذار باد نگهبان لاله بود (حافظ) / رهگذار: مسیر / لاله: گل لاله؛ گونه ای چراغ

بازگردانی: هر کس در این جهان عشق نکاشت و از زیبایی بهره ای نبرد، عمرش بیهوده به فرجام خواهد رسید.

استعاره پنهان: مهر را نکاشت (مهر مانند درخت گل است که آن را می‌کارند.)/ از خوبی گلی نچید (خوبی مانند بوته گل است که از آن گل می‌چینند.)/ رهگذار باد (باد مانند رهزن لاله است و ما نگهبان لاله.) / نگه‌داشتن لاله در برابر باد: کنایه از کار بیهوده و بی‌ثمر کردن است، زیرا گلبرگ‌های ضعیف و لطیف لاله در برابر باد پرپر می‌شود یا لاله به معنای چراغ است که باز هم در برابر باد خاموش می‌شود.

ث) شب ایستاده است/ خیره نگاه او / بر چارچوب پنجره من (سپهری)

استعاره پنهان و جانبخشی: شب ایستاده؛ خیره نگاه او

ج) آینه ات دانی چرا غمّاز نیست؟ / زانکه زنگار از رخش ممتاز نیست (مولانا) / غمّاز: آشکار کننده راز / زنگار: زنگ زدگی

بازگردانی: آیا می‌دانی چرا دل تو که مانند آینه است، آشکار کننده راز نیست؛ به این دلیل که صیقل نخورده و آلوده است.

استعاره: آینه استعاره از دل / زنگار: استعاره از آلودگی و گناه / رخ آینه: جانبخشی

چ) دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر / کای نور چشم من به جز از کشته ندروی (حافظ) / کشته: کشت شده

بازگردانی: دهقان پیر چه سخن خوشی به پسرش گفت. او گفت: ای نور چشم، من به جز آنچه در این جهان انجام داده ای در جهان دیگر درو نخواهی کرد.

استعاره: ای نور چشم؛ استعاره از فرزند / کشته: استعاره از کردار

۲- تشبیه بیت زیر را بیابید و از آن یک استعاره بسازید و در جمله ای به کار ببرید:

دگرباره خیاط باد صبا / بر اندام گل دوخت رنگین قبا (ملک الشعرای بهار)

بازگردانی: بار دیگر باد صبا که مانند خیاط است تن پوش زیبا و رنگینی را برای اندام گل دوخت.

تشبیه: خیاط باد صبا / استعاره: ای باد صبا، برای گل قبا بدوز.

۳- استعاره‌های آشکار را در بیت زیر بیابید و آنها را به یک تشبیه کامل تبدیل کنید.

صبحگاهی سر خوناب جگر بگشایید / ژاله صبح‌دم از نرگس تر بگشایید (خاقانی)

بازگردانی: صبحگاه سر خوناب جگرتان را بازکنید و اشکی مانند ژاله صبحدم از چشمانتان که همچون نرگس تر است بریزید.

ژاله صبح‌دم: استعاره از اشک؛ تشبیه: اشک مانند ژاله صبحدم زیبا است. / نرگس: استعاره از چشم؛ تشبیه: چشم یار مانند گل نرگس است.

۴- ویژگی‌های شعر کلیم کاشانی را در بیت زیر بیابید و وزن واژه‌های بیت را مشخص کنید:

ما ز آغاز و ز انجام جهان بی خبریم / اوّل و آخر این کهنه کتاب افتاده است

دارای مضمون ابداعی (جهان مانند کتابی است که آغاز و پایان آن گم شده است.) است؛ همچنین ضرب المثل است. زبان شعر ساده و محاوره ای است. اسلوب معادله در آن دیده می‌شود.

خط عروضی: ما ز آغازُ زِ اَنجامِ جَهان بی خَبَریم / اَووَلُ آخرِ این کُهنِ کِتابُفتادَست

پی دی اف درس نهم علوم و فنون ادبی یازدهم