آموزه سوم: تشبیه

خودارزیابی

۱- در ابیات زیر تشبیه‌های فشرده (بلیغ) و گسترده را بیابید و پایه‌های آنها را مشخّص نمایید:

الف) اگر چو مرغ بنالم، تو همچو سرو ببالی / و گر چو ابر بگریم، تو همچو غنچه بخندی (خواجوی کرمانی) // بالیدن: نازیدن

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: م (من) / مشبّهٌ به: مرغ / ادات تشبیه: چو / وجه شبه: نالیدن

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: تو / مشبّهٌ به: سرو / ادات تشبیه: همچو / وجه شبه: بالیدن

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: م (من) / مشبّهٌ به: ابر / ادات تشبیه: چو / وجه شبه: گریستن

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: تو / مشبّهٌ به: غنچه / ادات تشبیه: چو / وجه شبه: خندیدن

ب) پیش کمان ابرویش لابه همی‌کنم؛ ولی / گوش کشیده است؛ از آن گوش به من نمی‌کند (حافظ)  // لابه: التماس

نوع تشبیه: فشرده؛ اضافه تشبیهی / مشبّه: ابرو / مشبّهٌ به: کمان / ادات تشبیه: ندارد / وجه شبه: ندارد

پ) دل گرفتار بلای عشق توست / جان شهید کربلای عشق توست (وفایی)

نوع تشبیه: فشرده؛ اضافه تشبیهی / مشبّه: عشق / مشبّهٌ به: بلا / ادات تشبیه: ندارد / وجه شبه: ندارد

نوع تشبیه: فشرده / مشبّه: عشق / مشبّهٌ به: کربلا / ادات تشبیه: ندارد / وجه شبه: ندارد

۲- وجه شبه را در شعرهای زیر مشخّص کنید:

الف) صدا چون بوی گل در جنبش آب / به آرامی به هر سو پخش می‌گشت (فریدون توللی)

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: صدا / مشبّهٌ به: بوی گل / ادات تشبیه: چون / وجه شبه: به آرامی به هر سو پخش می‌گشت

ب) نفس کز گرم گاه سینه می‌آید برون، ابری شود تاریک. / چو دیوار ایستد در پیش چشمانت، / نفس کاین است، پس دیگر چه داری چشم / ز چشم دوستان دور یا نزدیک؟ (مهدی اخوان ثالث) // کاین: که این

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: نفس / مشبّهٌ به: ابر / ادات تشبیه: ندارد / وجه شبه: شود تاریک

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: نفس / مشبّهٌ به: دیوار / ادات تشبیه: چو / وجه شبه: ایستد

۳- دو پایه اصلی تشبیه را در اشعار زیر مشخّص کنید:

الف) پشت هیچستان چتر خواهش باز است، / تا نسیم عطشی در بن برگی بدود، / زنگ باران به صدا می‌آید. (سهراب سپهری)

چتر خواهش← نوع تشبیه: فشرده / مشبّه: خواهش / مشبّهٌ به: چتر // نسیم عطش← نوع تشبیه: فشرده / مشبّه: عطش / مشبّهٌ به: نسیم // زنگ باران← نوع تشبیه: فشرده / مشبّه: باران / مشبّهٌ به: زنگ /

ب) هر چه به گرد خویشتن می‌نگرم در این چمن / آینه ضمیر من جز تو نمی‌دهد نشان (هوشنگ ابتهاج)

آینه ضمیر←  مشبّهٌ: ضمیر / مشبّهٌ به: آینه

۴- نوع تشبیه را در ابیات زیر مشخّص کنید:

الف) اگر ای عشق پایان تو دور است / دلم غرق تمنّای عبور است

      برای قد کشیدن در هوایت / دلم مثل صنوبرها صبور است (سلمان هراتی)

مشبّه: دلم؛ ادات تشبیه: مثل؛ مشبّهٌ به: صنوبرها؛ وجه شبه: صبور (تشبیه گسترده)

ب) زمین چو سینه سهراب زیر جوشن برگ / فرونشسته در آن ناوک صنوبر و غان (علی موسوی گرمارودی) // جوشن: زره // ناوک: تیر

مشبّه: زمین؛ ادات تشبیه: چو؛ مشبّهٌ به: سینه سهراب؛ وجه شبه: فرو نشسته در آن ناوک صنوبر و غان (تشبیه گسترده)

جوشن برگ ← مشبّه: برگ ؛ مشبّهٌ به: جوشن؛ (تشبیه فشرده اضافی)

ناوک صنوبر و غان ← مشبّه: صنوبر و غان؛ مشبّهٌ به: ناوک؛ (تشبیه فشرده)

پ) مانند پنبه دانه که در پنبه تعبیه است، اجرام کوه‌هاست نهان در میان برف (کمال الدّین اسماعیل) // تعبیه: جاسازی

مشبّه: اجرام کوه‌ها؛ ادات تشبیه: مانند؛ مشبّهٌ به: پنبه دانه؛ وجه شبه: نهان بودن در میان برف، نهان بودن در میان پنبه (تشبیه گسترده)

۵- در اشعار زیر مشبّه و مشبّه به را مشخّص کنید.

الف) پاسی از شب رفته بود و برف می‌بارید / چون پرافشان پری‌های هزار افسانه‌ای از یادها رفته (مهدی اخوان ثالث)

مشبّه: بارش برف؛ ادات تشبیه: چون؛ مشبّهٌ به: پرافشان پریهای هزار افسانه‌ای از یادها رفته (تشبیه گسترده)

ب) روز چو شمعی به شب، زود رو و سرفراز / شب چو چراغی به صبح، کاسته و نیم تاب (خاقانی)

مشبّه: روز؛ ادات تشبیه: چو؛ مشبّهٌ به: شمعی به شب؛ وجه شبه: زود رو و سرفراز (تشبیه گسترده)

مشبّه: شب؛ ادات تشبیه: چو؛ مشبّهٌ به: چراغی به صبح؛ وجه شبه: کاسته و نیم تاب (تشبیه گسترده)

۶- تشبیه‌های به کار رفته در بیت‌های زیر دارای کدام یک از پایه‌های تشبیه‌اند؟

الف) مرا، کز جام عشقت مست گشتم / وصال و هجر یکسان می‌نماید (فخرالدّین عراقی) // وصال: رسیدن به دلبر/ هجر: دوری

مشبّه: عشقت؛ مشبّهٌ به: جام؛ وجه شبه: ندارد (تشبیه فشرده)

ب) گاهی که سنگ حادثه از آسمان رسد / اوّل بلا به مرغ بلند آشیان رسد (کلیم کاشانی)

مشبّه: حادثه؛ مشبّهٌ به: سنگ؛ وجه شبه: از آسمان رسیدن (تشبیه گسترده)

پ) خانه دل ما را از کرم عمارت کن / پیش از آن که این خانه رو نهد به ویرانی (شیخ بهایی)

مشبّه: دل؛ مشبّهٌ به: خانه؛ (تشبیه فشرده؛ اضافه تشبیهی)

۷- در هر یک از نمونه‌های زیر ادات تشبیه را مشخّص کنید:

الف) مرا در دل درخت مهربانی / به چه ماند؟ به سرو بوستانی (فخرالدّین اسعد گرگانی)

مانستن← بن ماضی: مانست؛ بن مضارع: مان (مانند بودن) / ماندن←‌ بن ماضی: ماند؛ بن مضارع: مان (اقامت کردن)

ب) آورده‌اند که در ناحیت کشمیر، متصیدی خوش و مرغزاری نزه بود که از عکس ریاحین او پر زاغ چون دم طاووس نمودی و در پیش جمال او دم طاووس به پر زاغ مانستی. (کلیله و دمنه)

پ) هرگز کسی نداد بدین سان نشان برف / گویی که لقمه‌ای است زمین در دهان برف (کمال الدّین اصفهانی)

۸- در اشعار ذکر شده در خودارزیابی‌های درس۳ ابیاتی را که مربوط به شاعران قرنهای هفتم، هشتم و نهم است بیابید و بگویید کدام نوع تشبیه (گسترده یا فشرده) در آنها بیشتر است؟

پ) هرگز کسی نداد بدین سان نشان برف / گویی که لقمه‌ای است زمین در دهان برف (کمال الدّین اصفهانی)

مشبّه: زمین؛ ادات تشبیه: گویی؛ مشبّهٌ به: لقمه؛ وجه شبه: ندارد (تشبیه گسترده)

پ) مانند پنبه دانه که در پنبه تعبیه است / اجرام کوه‌هاست نهان در میان برف (کمال الدّین اسماعیل)

مشبّه: اجرام کوه‌ها؛ ادات تشبیه: مانند؛ مشبّهٌ به: پنبه دانه؛ وجه شبه: نهان در میان برف (تشبیه گسترده)

الف) مرا، کز جام عشقت مست گشتم / وصال و هجر یکسان می‌نماید (فخرالدّین عراقی)

مشبّه: عشق؛ مشبّهٌ به: جام؛ وجه شبه: ندارد (تشبیه فشرده)

الف) اگر چو مرغ بنالم، تو همچو سرو ببالی / و گر چو ابر بگریم، تو همچو غنچه بخندی (خواجوی کرمانی)

نوع تشبیه: گسترده / مشبّه: من / مشبّهٌ به: مرغ / ادات تشبیه: چو / وجه شبه: نالیدن

ب) پیش کمان ابرویش لابه همی‌کنم؛ ولی / گوش کشیده است؛ از آن گوش به من نمی‌کند (حافظ)

نوع تشبیه: فشرده / مشبّه: ابرو / مشبّهٌ به: کمان / ادات تشبیه: ندارد / وجه شبه: ندارد

گوشزد۱: هر چه از سبک خراسانی دور می‌شویم، پایه‌های تشبیه کمتر و تشبیه فشرده بیشتر می‌گردد و کم کم بدل به استعاره می‌گردد.

گوشزد۲: ارزش تشبیه فشرده از تشبیه گسترده بیشتر است.

۹- در بیت: «چو دریای خون شد همه دشت و راغ / جهان چون شب و تیغ‌ها چون چراغ»  (فردوسی)

پایه‌های آوایی را مشخّص کنید؛ سپس خانه‌هایی به تعداد آنها طراحی نموده و هر پایه را در خانه خود قرار دهید.

خط عروضی: چُ دَریایِ خون شُد هَمِ دَشتُ راغ / جَهان چُن شَبُ تیغ‌ها چُن چِراغ.

برای آگاهی بیشتر از تشبیه اینجا را کلیک کنید.

پی دی اف درس سوم علوم و فنون ادبی پایه یازدهم

علوم و فنون ادبی ۲ درس ۳ بخش۱ (تشبیه)

علوم و فنون ادبی ۲ درس ۳ بخش۲ (تشبیه؛ خودارزیابی) آپارات

علوم و فنون ادبی ۲ درس ۳ بخش۱ (تشبیه) یوتیوپ

علوم و فنون ادبی ۲ درس ۳ بخش۲ (تشبیه؛ خودارزیابی) یوتیوپ