آموزه پنجم: هماهنگی پاره های کلام

خودارزیابی

۱- صامت‌ها و مصوّت‌های مصراع اوّل بیت نخست را مشخّص نمایید.

نشاید که خوبان به صحرا روند / همه کس شناسند و هر جا روند

خط عروضی: نَشایَد کِ خوبان بِ صَحرا رَوَند / هَمِ کَس شِناسَندُ هَر جا رَوَند

نَ شا یَد: صم صم صمص / کِ خو بان: صم صم صمص / بِ صَح را: صم صمص صم / رَ وَند: صم صمصص

بازگردانی: شایسته نیست که زیبارویان به دشت و دمن بروند و با همه کس سخن بگویند و به هر جایی سرک بکشند.

حلالست رفتن به صحرا، ولیک / نه انصاف باشد که بی ما روند (سعدی)

خط عروضی: حَلالَست رَفتن بِ صَحرا، وَلیک / نَ اِنصاف باشَد کِ بی ما رَوَند

حَ لا لَست: صم صم صمصص / رَف تَن: صمص صمص / بِ صَح را: صم صمص صم / وَ لیک: صم صمص

بازگردانی: به دشت و دمن رفتن و خوش بودن حلال است؛ ولی انصاف نیست که بدون ما بروند.

۲- هر بیت را به هجاهای تشکیل دهنده آن تجزیه کنید؛ سپس هر هجا را با علامت خاصّ آن بنویسید.

عجب نیست از گل که خندد به سروی / که در این چمن پای در گل نشیند (طبیب اصفهانی)

خط عروضی: عَجَب نیستَز گُل کِ خَندَد بِ سَروی / کِ دَر این چَمَن پای دَر گِل نِشینَد

بازگردانی: اگر گلی به سروی بخندد و او را مسخره کند، تعجب نکن؛ زیرا سرو اسیر گل و لای شده است و آزاده نیست.

اگر هوشمندی به معنی گرای / که معنی بماند نه صورت به جای  (سعدی)

خط عروضی: اَگَر هوشمَندی بِ مَعنی گَرای / کِ مَعنی بِمانَد نَ صورَت بِ جای 

بازگردانی: اگر خردمندی به معنی توجه کن؛ زیرا معنی می ماند نه ظاهر.

۳- در بیت زیر، چند هجای کوتاه وجود دارد؟ – هشت هجای کوتاه

تا رنج تحمّل نکنی، گنج نبینی / تا شب نرود، صبح پدیدار نباشد (سعدی)

خط عروضی: تا رَنج تَحَممُل نَکُنی، گَنج نَبینی / تا شَب نَرَود، صُبح پَدیدار نَباشَد

تا – رَنج – تَ-حَم-مُل- نَ-کُ-نی- گَنج- نَ-بی-نی / تا- شَب- نَ-رَ-ود، صُبح- پَ-دی-دار- نَ-با-شَد

بازگردانی: تا رنج نکشی به گنج نمی رسی. تا شب سختی و رنج نرود، بامداد آسایش آشکار نمی شود.

۴- برای کاربرد‌های گوناگون (صامت، مصوّت) هریک از واج‌های زیر، نمونه‌هایی بنویسید.

گوشزد ۱: «و» و «ی» هر گاه واج دوم هجا باشند صدادار و در غیر این صورت بی صدا به شمار می‌روند؛ مانند: سو، ناو.

گوشزد ۲: هر گاه«هـ» خوانده نشود، صدادار به شمار می‌رود؛ مانند: که، علاقه مند.

۵-علامت هجاهای کدام بیت، چهار بار  (U – – – ) تکرار شده است؟

الف) الا یا اَیّها السّاقی أدِر کأساً و ناوِلها / که عشق آسان نمود اوّل، ولی افتاد مشکل‌ها (حافظ) √

خط عروضی: اَلا یا اَییُهَس ساقی أدِر کَأسَن وَ ناوِلها / کِ عِشق آسان نِمودَووَل، وَلی اُفتاد مُشکِل‌ها

بازگردانی: ای ساقی کاسه شراب را بگردان و به ما برسان. عشق در آغاز راه آسان به نظر می آمد؛ ولی کم کم مشکلها رخ نمود.

ب) خلوتم چراغان کن، ای چراغ روحانی / ای ز چشمه نوشت، چشم دل چراغانی (شهریار)

خط عروضی: خَلوَتَم چِراغان کُن، ای چِراغِ رُوْحانی / اِیْ زِ چِشمِ یِ نوشَت، چَشمِ دِل چِراغانی

این بیت را می توان به صورت چهارتا سه تا هم برش زد.

بازگردانی: ای انسانی که نورانی مانند چراغی، تنهایی من را روشن کن. ای کسی که از وجود گوارایت دل من نورانی شده است.

پ) من از اینجا به ملامت نروم / که من اینجا به امیدی گروم (سعدی) [گرویدن: میل کردن]

خط عروضی: مَنَزینجا بِ مَلامَت نَرَوم / کِ مَنینجا بِ اُمیدی گِرَوَم

بازگردانی: من از اینجا به خاطر سرزنش دیگران نمی روم؛ زیرا من به امیدی به اینجا میل کرده ام.

ت) بلم آرام چون قویی سبکبار / به نرمی بر سر کارون همی رفت (تولّلی) [بلم: قایق]

خط عروضی: بَلَم آرام چُن قویی سَبُکبار / بِ نَرمی بَر سَرِ کارون هَمی رَفت

بازگردانی: قایق، آرام مانند قویی سبکبار، به نرمی، کارون را می پیمود.

پی دی اف: هماهنگی پاره های کلام

درس پنجم:‌ هماهنگی پاره های کلام (آپارات)

خودارزیابی درس پنجم (آپارات)

درس پنجم:‌ هماهنگی پاره های کلام (یوتیوپ)

خودارزیابی درس پنجم (یوتیوپ)