آموزه دوازدهم: شیر حق

خودارزیابی

۱- در بیت اوّل، به کدام صفات حضرت علی اشاره شده است؟

– اخلاص در کارها و دوری از دغلکاری.

۲- کدام بیت با مفهوم «الاعمالُ بِالنّیات» عبارت مناسبت دارد؟ 

– بیت هفتم و دهم

۳- مولوی، در بیت نهم، بر چه نکته ای تأکید دارد؟

– هر کس نمازگزار نباشد خشم و شهوت و آز او را نابود می کند.

دانش زبانی: وابسته های اسم (صفت پرسشی، صفت تعجبی )

به جمله‌های زیر، توجّه کنید.

◙ شما کدام ورزش را دوست دارید؟                                         ◙ چند کارگر در کارگاه کار می کنند؟

در گروه‌های اسمی مشخص شده، واژه ای که قبل از اسم آمده است» صفت پرسشی» است که دربارۀ نوع، چگونگی یا مقدار اسم، پرسش می کند. صفت پرسشی، پیش از اسم می آید و وابستۀ پیشین اسم به شمار می آید. اکنون به جمله‌های زیر، توجّه کنید.

◙ چه باغ باصفایی است!                                                     ◙ عجب سخن ارزشمندی گفتی!

در هر یک از گروه‌های اسمی بالا، واژۀ قبل از اسم، «صفت تعجّبی» است و احساس و عاطفۀ گوینده را دربارۀ اسم، بیان می کند. صفت تعجّبی پیش از اسم می آید و وابستۀ پیشین اسم، شمرده می شود.

اکنون در جدول زیر، به جایگاه وابسته‌های اسم، در گروه‌های اسمی، توجّه کنید.

گفت و گو

۱- حدیثی از پیامبر اسلام بیابید که در آن به مفهوم مصراع «افتخار هر نبیّ و هر ولی» اشاره شده باشد؛ سپس در کلاس دربارۀ آن گفت وگو کنید.

– مَن کُنتُ مولاه فَهذا علیٌ مَولاهُ = هر کس که من مولا و پیشوای اویم، اینک علی مولا و پیشوای اوست.

۲- دربارۀ راه‌های درست مبارزه با خشمِ نابجا با دوستان خود گفت وگو کنید.

– نباید هنگام خشم کاری انجام دهیم. باید بشکیبیم تا خشممان فروکش کند؛ سپس تصمیم بگیریم. اگر خشمگین شدیم کمی راه برویم آبی بیاشامیم و پس از آرامش، تصمیم عاقلانه بگیریم.

فعالیت نوشتاری

۱–  برای هر یک از واژه‌های زیر، دو هم خانواده بنویسید.

اخلاص (خالص، مخلص)، حق (حقیقت، حقانیت)، مأمور (أمر، مأموریت)

۲- معادل معنایی واژۀ «اسد» را از متن درس بیابید و با آن یک تشبیه بسازید و ارکان آن را مشخص کنید.

– شیر؛ رستم مانند شیر دلاور است. رستم (مشبه)، مانند(ادات تشبیه)، شیر(مشبه به)، دلاور(وجه شبه)

۳- جاهای خالی نمودار زیر را با نوشتن کلمات مناسب کامل کنید.

۴- گروه‌های اسمی مشخص شده در جمله‌های زیر را به هسته و وابسته تجزیه کنید و در جدول  قرار دهید.

◙ چه انشای زیبایی، نوشته ای!

◙ عجب لباس گران قیمتی، به فقیر بخشیدی!

◙ چه پرسش دقیقی از معلم پرسیدی!

برخی از واژه‌ها در زبان فارسی، به دو شکل نوشته و خوانده می شود؛ بی آنکه در معنای آنها تغییری ایجاد شود. در هنگام نوشتن آنها لازم است به تلفّظ واژه و املای درست آن دقّت و توجّه کافی داشت؛ مانند: «هوشیار، هُشیار».

حکایت: ان شاء الله

◙ آورده اند که، مردی در راهی می رفت و درمی چند در آستین داشت و در عقیدتش خلل بود.

قلمرو زبانی: آورده اند: حکایت کرده اند / درم: درهم، پول نقره یا طلا / درمی چند: چند دهم / خلل: آسیب، تباهی

بازگردانی: نقل شده است که مردی از راهی می گذشت و مقداری پول در جیبش داشت و ایمانش سست بود.

◙ یکی او را گفت: «کجا می روی؟» گفت: «درمی دارم؛ به خزفروشان می شوم تا خزی خرم».

قلمرو زبانی: خز: پوست راسو / می شوم: می روم / قلمرو ادبی: واج آرایی «خ»

بازگردانی: یک نفر به او گفت: «کجا می روی؟» گفت: «مقداری پول دارم و به بازار پوست‌فروشان می روم تا خز بخرم».

◙ گفت: «بگو ان شاء الله!» گفت: «به ان شاء الله چه حاجت است؟ که زر بر آستین است و خز در بازار!»

قلمرو زبانی: ان شاء الله!: اگر خدا بخواهد / زر: طلا / قلمرو ادبی:

بازگردانی: گفت: « ان شاء الله بگو» گفت: «چرا وقتی که پول دارم و خز هم در بازار هست ان شاء الله بگویم؟»

◙ او بگذشت. در راه طراری به وی بازخورد و آن زر به حیلت ببرد. چون آن مرد واقف شد که زر ببردند، خجل وار بازگشت و به اتفاق، هم آن مرد به او بازخورد و گفت: «هان! خز خریدی؟».

قلمرو زبانی: طراری: جیب بر، دزد / بازخورد: برخورد کرد  / حیلت: فریب و نیرنگ / واقف: آگاه / خجل: شرمنده / وار: مانند / به اتفاق: اتفاقا / هان: آهای

بازگردانی: او رد شد. در راه دزدی دستش را دراز کرد و طلاهایش را با کلاهبرداری به سرقت برد. وقتی مرد فهمید که طلاها را برده اند، شرمنده برگشت و اتفاقی با آن مرد رو به رو شد. مرد گفت: «خز خریدی؟»

◙ گفت: «زر ببردند ان شاء الله.» گفت: «اشتباه کردی؛ ان شاء الله در آن موضع باید گفت تا فایده دهد!»

قلمرو زبانی: موضع: جایگاه

بازگردانی: گفت: «طلا و پولم را دزدیدند ان شاء الله.» گفت: «اشتباه کردی؛ ان شاء الله را باید در آن زمان می‌گفتی تا سود داشته باشد.»

روح الارواح، سمعانی