شبکه تلگرامی: Js_ir@
اینستاگرام: jafari.saeed.ir
زمان تدریس کتاب علوم و فنون ادبی ۲، ۲ ساعت در هفته و نوع آزمون کتبی است.
نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات
تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲
پیشگفتار
برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی در نظام آموزشی ایران اسلامی، جایگاهی ارزشمند دارد؛ چراکه از یک سو حافظ میراث فرهنگی و از سوی دیگر مؤثرترین ابزار انتقال علوم، معارف، ارزش های اعتقادی، فرهنگی و ملی است. ادب و فرهنگ ایران اسلامی، عصاره افکار و اندیشه های ملتی فرهیخته و دانشور است که در نشیب و فراز حادثه ها، با تکیه بر باورهای ریشه دار خویش، میراثی ارجمند و گران سنگ را به یادگار گذاشته است. توانایی و مهارت در خوانش، بررسی و تحلیل این آثار ارزشمند، خواننده را با گنجینه گران‌بهای متون ادبی گذشته و امروز آشنا می سازد و او را به سیر و سلوک در آفاق روشن و گسترده معرفت و حقیقت توانمند می نماید. برای تحقق این هدف برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی، بایسته و شایسته است دانش آموزان ضمن آشنا شدن با علوم ادبی، در فنون ادبی نیز مهارت لازم را کسب کنند تا از این طریق بتوانند در زندگی خود با آثار ادبی برخوردی مناسب داشته باشند.
بر این اساس، کتاب علوم و فنون ادبی پایۀ دوازدهم نیز همانند کتاب های پایه دهم و یازدهم، از چهار فصل تشکیل شده است. محتوای هر فصل نیز شامل سه درس به صورت ترکیبی از علوم و فنون ادبی به شرح زیر است:
◙ درس یکم: تاریخ ادبیات و سبک شناسی؛
◙ درس دوم: موسیقی شعر (عروض)؛
◙ درس سوم: زیبایی شناسی شعر و نثر (آرایه های ادبی(.
هر فصل با درس تاریخ ادبیات یا سبک شناسی آغاز می شود. در درس های تاریخ ادبیات و سبک شناسی، سیر تاریخی زبان و ادبیات فارسی از قرن دوازدهم تا امروز تبیین می شود و در کنار ویژگی های تاریخی، به ویژگی های سبکی آثار نظم و نثر ادبی نیز پرداخته می شود. به این ترتیب خواننده با ویژگی های زبانی، ادبی و فکری متون ادبی آشنا می شود. بدین ترتیب در هر فصل بعد از تاریخ ادبیات یا سبک شناسی، یک درس عروض آموزش داده می شود تا خواننده با یادگیری آن بتواند در برخورد با متون نظم وزن آن را تشخیص دهد. درس سوم هر فصل به زیبایی شناسی می پردازد. در زیبایی شناسی دانش آموز با سطحی دیگر از قلمرو ادبی؛ یعنی با بدیع معنوی (مراعات نظیر، تلمیح، تضمین و…) آشنا می شود و آموخته هایش را در متون ادبی به کار می بندد.
برای تعمیق آموخته ها مجموعه فعالیت هایی در متن و پایان درس ها و فصول طراحی و تدوین شده است. فعالیت های متن درس مطالب خاصی را در حین آموزش دنبال می کند. فعالیت های پایان دروس دانش آموز را به کسب مهارت در فنون ادبی آموخته شده ترغیب می کند. فعالیت های پایان فصول نیز با عنوان کارگاه تحلیل، نمونه هایی در اختیار خواننده می گذارد تا موارد آموخته شده در کل فصل را به طور عملی به کار بندد. نمونه های طرح شده در فعالیت ها، برگرفته از متون ادبی است و با محتوای درس کاملاً پیوسته است که انجام دقیق این تمرین ها به درک و فهم بهتر متن، کمک می کند.
به همین منظور و برای اثربخشی بهتر فرایند آموزش، توجّه همکاران ارجمند را به نکات زیر، جلب می کنیم:
رویکرد خاص برنامه فارسی آموزی، رویکرد مهارتی است؛ یعنی بر آموزش و تقویت مهارت های زبانی، فرازبانی و ادبی تأکید دارد و ادامه منطقی کتاب های فارسی دوره ابتدایی، دورۀ متوسطه اوّل و پایۀ دهم است؛ به همین روی، لازم است همکاران گرامی از ساختار و محتوای کتاب های پیشین، آگاهی داشته باشند.
رویکرد آموزشی کتاب، رویکرد فعّالیت بنیاد و مشارکتی است؛ بنابراین، طرّاحی و به کارگیری شیوه های آموزشی متنوّع و روش های همیاری و گفت وگو توصیه می شود.
حضور فعّال دانش آموزان در فرایند یاددهی یادگیری، کلاس را سرزنده، بانشاط و آموزش را پویاتر می سازد و به یادگیری، ژرفای بیشتری می بخشد.
با توجه به رویکرد مهارتی، آنچه در بخش بررسی متن اهمّیت دارد؛ کالبد شکافی عملی متون است. در این بخش فرصت می یابیم تا متن ها را پس از خوانش، در سه قلمرو بررسی کنیم. این کار، سطح درک و فهم فراگیران را نسبت به محتوای اثر، فراتر خواهد برد. یکی از آسان ترین و کاربردی ترین شیوه های بررسی، کالبد شکافی و تحلیل هر اثر، این است که متن در سه قلمرو بررسی شود: زبانی، ادبی و فکری.
۱- قلمرو زبانی
این قلمرو، دامنه گسترده ای دارد؛ از این رو، آن را به سطوح کوچک تر تقسیم می کنیم:
الف) سطح واژگانی: در اینجا، لغت ها از نظر فارسی یا غیرفارسی بودن، نوع ساختمان (ساده، مشتق و مرکّب)، روابط معنایی کلمات از قبیل ترادف، تضاد، تضمّن، تناسب، نوع گزینش و همچنین درست نویسی واژه ها بررسی می شود؛
ب) سطح دستوری یا نحوی: در اینجا، متن از دید ترکیبات و قواعد دستوری، کاربردهای دستوری تاریخی و کوتاهی و بلندی جمله ها بررسی می شود.
۲- قلمرو ادبی
در اینجا، شیوه نویسنده در به کارگیری عناصر زیبایی آفرین در سطح های زیر، بررسی می شود:
الف) سطح آوایی یا موسیقایی: در این مرحله، متن را از دید وزن، قافیه، ردیف و آرایه های بدیع لفظی مثل واج آرایی، تکرار، سجع، جناس و … بررسی می کنیم؛
ب) سطح بیانی: بررسی متن از دید مسائل علم بیان نظیر تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه؛
پ) سطح بدیع معنوی: بازخوانی متن از دید تناسب های معنایی همچون تضاد، ایهام، مراعات نظیر و … .
۳- قلمرو فکری
در این مرحله، متن از نظر ویژگی های فکری، روحیات، اعتقادات، گرایش ها، نوع نگرش به جهان و دیگر جنبه های فکری، بررسی می شود.
◙ در آموزش، به ویژه، در درس های تاریخ ادبیات و سبک شناسی، از بیان مطالب اضافی که به انباشتِ دانش و فرسایش ذهنی دانش آموزان، منجر می شود، پرهیز گردد.
◙ به منظور تسهیل، تحکیم و غنی سازی آموزش و یادگیری در ابتدای هر فصل از کتاب رمزینه های سریع پاسخ گنجانده شده است که دانش آموزان با اسکن کردن رمزینه ها از محتوای آموزشی آن بهره مند می شوند.
امیدواریم آموزش این کتاب، به رشد و شکوفایی زبان و ادب فارسی و پرورشِ شایستگی ها در نسل جوان، یاری رساند و به گشایش کرانه های امید و روشنایی، فراروی آینده سازان ایران عزیز بینجامد.
گروه زبان و ادبیات فارسی
دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطۀ نظری
www.literature-dept.talif.sch.ir
