عربی (۳) انسانی

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

شبکه تلگرامی: Js_ir@

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

المقدمه

سخنی با دبیران، گروه های آموزشی، مدیران مدارس و اولیای دانش آموزان

شایسته است که دبیر عربی برای تدریس این کتاب:

 1- کتاب های عربی پایه های هفتم تا یازدهم را تدریس، یا مطالعه کرده باشد.

 2- دورۀ آموزشی توجیهی ضمن خدمت این کتاب را گذرانده باشد.

 3- کتاب معلّم را با دقت کافی بررسی کرده باشد.

خداوند را سپاسگزاریم که به ما توفیق داد تا با نگارش آخرین کتاب عربی، زبان قرآن (۳) رشته ادبیّات و علوم انسانی پایۀ دوازدهم به جوانان کشور عزیزمان خدمتی فرهنگی ارائه کنیم. در پایان راه برنامۀ شش سالۀ آموزش «عربی، زبان قرآن» هستیم. اینک دانش آموز کوشا به شایستگی، به قدرت فهم متون رسیده است. در مدت این شش سال، مهم ترین قاعده، مربوط به شناخت فعل بود. دانش آموز باید انواع فعل ماضی، مضارع، مستقبل، امر، نهی و نفی را می‌شناسد.

رویکرد «برنامۀ درسی عربی» بر اساس «برنامۀ درسی ملّی» این است:

«پرورش مهارت های زبانی به منظور تقویت فهم قرآن و متون دینی و کمک به زبان و ادبیات فارسی»

شیوۀ تألیف کتاب های عربی هفتم تا دوازدهم متن محوری است. انتظار می رود دانش آموز پایۀ دوازدهم رشته ادبیّات و علوم انسانی بتواند در پایان سال تحصیلی، متون و عبارات سادۀ قرآنی، حدیث و نیز ترکیبات و عبارات عربی متون نظم و نثر فارسی را در حد ساختارهای خوانده شده، درست بخواند و معنای آنها را بفهمد و ترجمه کند. بدیهی است که با توجه به زمان هفتگی دو ساعت در هفته نمی توان انتظار بسیاری نسبت به دانش آموزان سایر رشته ها داشت.

کتاب های درسی با توجّه به مصوبات اسناد بالادستی «برنامۀ درسی ملّی» و «راهنمای برنامۀ درسی» نوشته شده است. برنامۀ درسی ملّی، مهم ترین سند تألیف کتب درسی است. راهنمای برنامۀ درسی عربی نیز نقشۀ راه تألیف تمام کتاب های درسی عربی است.

کلمات کتاب های عربی هفتم تا دوازدهم، پرکاربردترین واژگان زبان عربی است که در قرآن، حدیث، روایات و زبان و ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است. در این کتاب ۲۵۴ کلمۀ پرکاربرد جدید به کار رفته است.

اگر جمع های مکسّر را نیز حساب کنیم، شاید بتوان گفت در این شش سال، حدود ۲۰۰۰ کلمه آموزش داده شده است.

هدف اصلی آموزش عربی در ایران، فهم متن به ویژه فهم قرآن کریم و نیز متون دینی همانند احادیث، دعاها و متون ادب فارسی آمیخته با واژگان عربی است.

مهم ترین تأکیدات دربارۀ شیوۀ تدریس و ارزش‌یابی کتاب:

 1- دانش آموز پایۀ دوازدهم با این ساختارها آشنا شده است:

◙ فعل های ماضی، مضارع، امر، نهی، نفی، مستقبل، معادل ماضی استمراری، معادل َ ماضی بعید (هر چند دانش آموز در کتاب با فعل هایی مانند وجد، قال و هدی نیز مواجه شده است، ولی ساخت های صرفی آن از اهداف قواعد کتاب درسی نیست.) ترجمۀ فعل های دارای حروف «أن ، لَن، کَی، لِکی، حتَّی» و «لَم، لِـ ، لا» بدون ذکر اعراب اصلی و فرعی و در حد شناخت آنها و دانستن معنایشان. (نام این حروف و فعل آنها در کتاب ذکر نشده است).

◙ ترکیب اضافی و وصفی برای ترجمۀ صفت مؤخر در ترکیب هایی مثل «أَخوکُنّ الصغیرُ مُؤدّبٌ».

◙ اسم اشاره ، کلمات پرسشی ، وزن و ریشۀ کلمات، نون وقایه.

◙ عددهای اصلی «یک تا صد» و ترتیبی «یکم تا بیستم» به عنوان واژه، آموزش داده شده و به برخی ویژگی های معدود نیز اشاره شده است؛ مانند جمع و مضاف الیه بودن معدود سه تا ده؛ مفرد بودن معدود یازده تا نود و نه. در معرّفی عدد معطوف، ویژگی و اِعراب معدود آن مد نظر نیست.

◙ تشخیص نقش یا به اصطلاح، محلّ اعرابی در اسم های ظاهر و تشخیص اِعراب اسم های معرب جزء اهداف است. (فاعل، مفعول، مبتدا، خبر، صفت، مضافٌ الیه و مجرور به حرف جر، اسم و خبر افعال ناقص).

◙ تشخیص و ترجمۀ فعل مجهول و تشخیص نایب فاعل در حالت اسم ظاهر.

◙ تشخیص معرب و مبنی در حد آموخته های کتاب (نه در حالت پیشرفته).

◙ تشخیص اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مکان، اسم تفضیل، اسم مبالغه. (در کتاب درسی صفت مشبّهه، اسم زمان و اسم آلت آموزش داده نشده، همچنین اصطلاح جامد در برابر مشتق نیز تدریس نشده است؛ پس تشخیص اسم جامد از مشتق در سؤالات طرح نمی شود).

◙ در کتاب رشتۀ ادبیات و علوم انسانی تشخیص نوع و صیغۀ فعل مانند، «ماضی مفرد مذکر غایب» از اهداف آموزشی نیست و صیغه فعل به صورت (جمع مذکّر مخاطب) آموزش داده شده است،، نه به صورت (لِلْمخاطَبین). دانش آموز شناسۀ «تُم» را در «فَعلْـتُم» می شناسد و چنین فعل هایی را به دنبال آن درست ترجمه می کند: خَرَجتُم، تَخرّجتُم، أَخرَجتُم، اِستَخرَجتُم.

◙ آموزش معانی ابواب ثلاثی مزید هدف نیست.

◙ اسلوب شرط و ادوات آن (بدون توجه به اعراب اصلی و فرعی جزم.)

◙ شناخت دو نوع معرفه (معرّف به ال و علَم) و ترجمۀ جملۀ بعد از اسم نکره. بدون ذکر اصطلاح «جملۀ وصفیّه».

۲- کتاب عربی زبان قرآن پایۀ دوازدهم در پنج درس تنظیم شده است. هر یک از درس ها را می توان در سه یا چهار جلسۀ آموزشی تدریس کرد.

۳- متن درس اول اشعاری منسوب به حضرت علی است.

قواعد درس اول دربارۀ حروف « إنّ، أَنّ، کَـأَنّ، لٰکـنّ، لَـیْـت، لَعـلَّ» در زبان عربی است. دانش‌آموز با معانی مختلف این کلمات آشنا می‌شود. تشخیص اسم این حروف در حالت ضمیر، و خبر نیز در حالت فعل آموزش داده نشده؛ بلکه تشخیص اسم فقط در حالت اسم ظاهر آموزش داده شده است.

قواعد حرف «لا» در جملاتی مانند «لا رجل فی الدار». نیز آموزش داده شده است؛ آموزش اعراب ِ اسم پس از لا و تشخیص خبر آن از اهداف است؛ اما اینکه اسم «لا» مبنی بر فتح است، آموزش داده نشده است. دانش آموز می خواند اسم پس از «لای نفی جنس» بدون «ال» مفتوح است. دانستن معنای عبارات دارای این حرف، مد نظر است. همچنین دانش آموز باید بتواند انواع «لا» را از هم تشخیص دهد.

۴- موضوع متن درس دوم داستان نوبل است. تنوع متون، دانش آموز را به کتاب درسی علاقه مند می سازد. این متن نیز برای دانش آموزان جالب و خواندنی است. نتیجه گیری و پیام درس مهم است. هر اختراع و نوآوری می تواند دو چهرۀ خوب و بد داشته باشد. قواعد درس دوم دربارۀ حال است. در بخش حال، سعی شده است که مهم ترین مطالب آموزش داده شود و از طرح مباحث کم اهمیت در این زمینه خودداری شده است.

۵- موضوع متن درس سوم سه داستان کوتاه و گوناگون تاریخی است. دانش آموزان اصولا از خواندن داستان و متون تاریخی لذت می برند.

قواعد درس سوم، دربارۀ استثناء و اسلوب حصر است. در کتاب درسی هرچند قاعدۀ اسلوب استثناء و حصر با هم آمده اند؛ اما اسلوب حصر از مبحث اسلوب استثناء تفکیک شده است.

۶- موضوع متن درس چهارم دربارۀ نظام طبیعت است. موضوعی بسیار مهم که هر چه آگاهی دانش آموز در این مورد بیشتر شود، سودمندتر است و تذکر دربارۀ حفاظت از محیط زیست همواره شایسته و بایسته است.

قواعد درس چهارم دربارۀ مفعول مطلق است. همانند دروس قبلی هدف در مفعول مطلق شناخت این ساختارها به منظور ترجمۀ صحیح است.

۷- موضوع متن درس پنجم شعر زیبای «یا إلهی» است. متن درس کوتاه است، در عوض تمرین دوم درس پنجم طولانی است. دانش آموزان می توانند شعر درس را حفظ کنند و در یک کار گروهی در کلاس درس سرود آن را اجرا کنند.

قواعد درس پنجم دربارۀ اسلوب نداست. در بخش اسلوب ندا فقط مهم ترین مطالب در این بخش تدریس شده است.

۸- نیازی به ارائۀ جزوۀ مکمل قواعد به دانش‌آموز نیست. آنچه دانش‌آموز نیاز داشته در کتاب آمده است. قواعد کتاب به صورت خودآموز نوشته شده است. از دانش‌آموزی بخواهیم با صدای رسا بخش «اِعلَموا» را در کلاس بخواند. آن گاه هر جا لازم شد در خلال خواندن سؤالاتی را از دیگران بپرسیم.

 9- تعریب، تشکیل و اِعراب گذاری از اهداف کتاب درسی نیست. امسال و در طول پنج سال گذشته در این مورد، هیچ تمرین و آموزشی وجود نداشته است. کل کتاب درسی کاملا اعراب گذاری شده است، تا دانش آموز دچار مشکل قرائت نشود. شایسته است طراحان آزمون، متون و عبارات امتحانی را کاملا حرکت گذاری کنند.

۱۰- تحلیل صرفی در چارچوب آموخته های دانش آموز است.

چنین قواعدی در کتاب تدریس نشده است:

نوع بناء، نوع ضمیر، اسم موصول، جامد و مشتق، صفت مشبهه، اسم زمان، اسم آلت، غیر منصرف و … بنابراین، شایسته است به این مورد در طراحی سؤالات امتحانی و کنکور توجه شود.

۱۱- تبدیل «مذکر به مؤنث» یا «مخاطب به غیر مخاطب» یا «جمع به غیر جمع» و بالعکس و موارد مشابه از اهداف کتاب نیست.

۱۲- معنای کلمات در هر آزمونی در جمله خواسته می شود. در چند تمرین کتاب معنای کلمه بیرون از جمله خواسته شده است؛ اما شیوۀ طرح آن همراه با یک نمونه جهت تسهیل آموزش و ارزشیابی است.

۱۳- کلماتی که معنایشان در پاورقی نوشته شده، از اهداف کتاب است و در امتحانات از آنها سؤال طرح می شود.

۱۴- روخوانی دانش آموز و فعالیت های شفاهی او در طول سال تحصیلی نـمرۀ شفاهی وی را در نمرۀ میان نوبت تشکیل می دهد.

۱۵- در کتاب جای کافی برای نوشتن ترجمه و حل تـمرین در نظر گرفته شده است تا به دفتر تـمرین نیازی نباشد.

۱۶- از همکاران گرامی خواستاریم تا با رویکرد دفتر تألیف همگام شوند؛ شش کتاب درسی عربی مجموعه ای یکپارچه اند و آموزش برخلاف اهداف درسی به روند آموزش آسیب می زند.

خوشحال می شویم از نظریات شما آگاه شویم؛ می توانید از طریق وبگاه گروه عربی پیغام بگذارید.

نشانی وبگاه گروه عربی: www.arabic-dept.talif.sch.ir