عربی (۳)

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

المقدمه

سخنی با دبیران، گروه های آموزشی، مدیران مدارس و اولیای دانش آموزان

شایسته است که دبیر عربی برای تدریس این کتاب:

 1- کتاب های عربی پایه های هفتم تا یازدهم را تدریس، یا مطالعه کرده باشد.

 2- دورۀ آموزشی توجیهی ضمن خدمت این کتاب را گذرانده باشد.

 3- کتاب معلّم را با دقت کافی بررسی کرده باشد.

خداوند مهربان را سپاسگزاریم که به ما توفیق داد تا با نگارش آخرین کتاب عربی، زبان قرآن (۳) رشته های علوم تجربی و ریاضی و فیزیک پایۀ دوازدهم به جوانان کشور عزیزمان خدمتی فرهنگی ارائه کنیم. در پایان راه برنامۀ شش سالۀ آموزش «عربی، زبان قرآن» هستیم.

اینک دانش آموز کوشا به شایستگی، به قدرت فهم متون رسیده است. بدیهی است که در این راه از فرهنگ لغت برای یافتن معنای واژگانی که در کتاب های درسی ندیده است می تواند بهره ببرد. در مدت این شش سال، مهم ترین قاعده، مربوط به شناخت فعل بود. دانش آموز باید انواع فعل ماضی، مضارع، مستقبل، امر، نهی و نفی را بشناسد و این شناخت، درون متن و عبارت صورت می گیرد.

رویکرد «برنامۀ درسی عربی» بر اساس «برنامۀ درسی ملّی» این است:

«پرورش مهارت های زبانی به منظور تقویت فهم قرآن و متون دینی و کمک به زبان و ادبیات فارسی»

شیوۀ تألیف کتاب های عربی هفتم تا دوازدهم متن محوری است. انتظار می رود دانش آموز پایۀ دوازدهم رشته های علوم تجربی و ریاضی و فیزیک بتواند در پایان سال تحصیلی، متون و عبارات سادۀ قرآنی، حدیث و نیز ترکیبات و عبارات عربی متون نظم و نثر فارسی را در حد ساختارهای خوانده شده، درست بخواند و معنای آنها را بفهمد و ترجمه کند.

کتاب های درسی با توجّه به مصوبات اسناد بالادستی «برنامۀ درسی ملّی» و «راهنمای برنامۀ درسی» نوشته شده است. برنامۀ درسی ملّی، مهم ترین سند تألیف کتب درسی است. راهنمای برنامۀ درسی عربی نیز نقشۀ راه تألیف تمام کتاب های درسی عربی است. درس عربی درسی ابزاری و برای کمک به فهم قرآن، متون دینی و متون زبان و ادبیات فارسی است.

کلمات کتاب های عربی هفتم تا دوازدهم، پرکاربردترین واژگان زبان عربی است که در قرآن، حدیث، روایات و زبان و ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است.

اگر جمع های مکسّر را نیز حساب کنیم، شاید بتوان گفت در این شش سال، حدود ۲۰۰۰ کلمه آموزش داده شده است.

هدف اصلی آموزش عربی در ایران، فهم متن به ویژه فهم قرآن کریم و نیز متون دینی همانند احادیث، دعاها و متون ادب فارسی آمیخته با واژگان عربی است.

مهم ترین تأکیدات دربارۀ شیوۀ تدریس و ارزش‌یابی کتاب:

 1- دانش آموز پایۀ دوازدهم با این ساختارها آشنا شده است:

◙ فعل های ماضی، مضارع، امر، نهی، نفی، مستقبل، معادل ماضی استمراری، معادل َ ماضی بعید (هر چند دانش آموز در کتاب با فعل هایی مانند وجد، قال و هدی نیز مواجه شده است، ولی ساخت های صرفی آن از اهداف قواعد کتاب درسی نیست.) ترجمۀ فعل های دارای حروف «أن ، لَن، کَی ، لِکی ، حتَّی» و «لَم، لِـ ، لا» بدون ذکر اعراب اصلی و فرعی و در حد شناخت آنها و دانستن معنایشان. (نام این حروف و فعل آنها در کتاب ذکر نشده است).

◙ ترکیب اضافی و وصفی برای ترجمۀ صفت مؤخر در ترکیب هایی مثل «أَخوکُنّ الصغیرُ» در جمله نه به تنهایی.

◙ اسم اشاره ، کلمات پرسشی ، وزن و ریشۀ کلمات، نون وقایه.

◙ عددهای اصلی «یک تا صد» و ترتیبی «یکم تا بیستم» به عنوان واژه، آموزش داده شده و به ویژگی های معدود اشاره نشده است.

◙ تشخیص نقش یا به اصطلاح، محلّ اعرابـی (فاعل، مفعول، مبتدا، خبر، صفت، مضافٌ الیه و مجرور به حرف جر) در اسم های ظاهر از اهداف کتاب درسی است.

◙ تشخیص و ترجمۀ فعل مجهول در جمله.

◙ تشخیص اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مکان، اسم تفضیل، اسم مبالغه. (در کتاب درسی صفت مشبّهه، اسم زمان و اسم آلت آموزش داده نشده، همچنین اصطلاح جامد در برابر مشتق نیز تدریس نشده است؛ پس تشخیص اسم جامد از مشتق در سؤالات طرح نمی شود).

◙ در این کتاب ذکر صیغۀ فعل، نه به صورت (جمع مذکّر مخاطب)، نه به صورت (لِلْمخاطَبین) و نه به شکل (دوم شخص جمع) از اهداف نیست. دانش آموز شناسۀ «تُم» را در «فَعلْـتُم» می شناسد و چنین فعل هایی را به دنبال آن درست ترجمه می کند:

خَرَجتُم، تَخرّجتُم، أَخرَجتُم، اِستَخرَجتُم.

◙ آموزش معانی ابواب ثلاثی مزید هدف نیست.

◙ اسلوب شرط و ادوات آن (بدون توجه به اعراب اصلی و فرعی جزم.)

◙ شناخت دو نوع معرفه (معرّف به ال و علَم) و ترجمۀ جملۀ بعد از اسم نکره. بدون ذکر اصطلاح «جملۀ وصفیّه».

۲- کتاب عربی زبان قرآن پایۀ دوازدهم در چهار درس تنظیم شده است. هر یک از درس ها را می توان در چهار جلسۀ آموزشی تدریس کرد. فرصت آزاد را می توان برای آزمون و تقویت مهارت شناخت فعل ماضی، مضارع و … و تقویت مهارت شفاهی زبان قرار داد.

۳- متن درس اول راجع به دین و دینداری است. دانش آموز در این درس با یک متن دینی – تاریخی آشنا می شود. نه تنها در متن درس اول، بلکه در همۀ متون سعی بر آن بوده است که عبارات و متون کوتاه باشد تا به همراه بخش درک مطلب در یک جلسه قابلیت تدریس داشته باشد.

قواعد درس اول دربارۀ حروف « إنّ، أَنّ، کَـأَنّ، لٰکـنّ، لَـیْـت، لَعـلَّ» در زبان عربی است.

دانش‌آموز با معانی مختلف این کلمات آشنا می‌شود. تشخیص اسم و خبر این حروف هدف آموزشی کتاب نیست.

معنای حرف «لا» در جملاتی مانند «لا رجل فی الدار». نیز آموزش داده شده است؛ اما آموزش  اعراب اسم پس از لا و جزئیات ِ بحث و تشخیص خبر آن از اهداف نیست. فقط دانستن معنای عبارات دارای این حرف، مد نظر است. همچنین دانش آموز می تواند انواع لا را از هم تشخیص دهد.

۴- موضوع متن درس دوم ماجرای سفری به مکۀ مکرمه و مدینۀ منوره است. این متن نیز مکالمه برای دانش آموزان جالب و خواندنی است. متن علاوه بر اینکه آموزش غیر مستقیم ِ است، به موضوع مهم سفر معنوی حج، و زیارت بقیع شریف و عتبات عالیات اشاره دارد.

قواعد درس دوم دربارۀ «قید حالت یا حال» است. در بخش «قید حالت یا حال» تلاش شده است که مهم ترین مطالب در این زمینه تدریس شود؛ لذا از طرح مباحثی که برای دانش آموز کاربردی نیست خودداری شود.

 5- متن درس سوم از نویسندۀ نامدار جهان اسلام « عباس محمود العقاد» به نام «اَلْکتُب طَعام الْفکر» است. این متن به منظور تنوع در متون درسی و آشنایی با یکی از نویسندگان سرشناس است. شرح حال نویسنده، به دانش‌آموز درس زندگی می دهد. کسی که به دلایل دشواری های زندگی تنها مرحلۀ ابتدایی را خوانده است؛ اما از نویسندگان توانمند جهان اسلام است. از سوی دیگر آوردن متنی از نویسنده ای مصری در جهت ایجاد دوستی میان دو ملت بزرگ جهان اسلام اثرگذار است. واژگان و عبارات متن در اوج زیبایی هستند.

محتوای درس سوم نیز دربارۀ کتاب و کتابخوانی به شیوه ای جذاب و کم نظیر است. به منظور کاستن واژگان جدید و مطابقت متن با ساختارهای آموزش داده شده، متن مذکور با دخل و تصرف نوشته شده است.

قواعد درس سوم دربارۀ استثناء و اسلوب حصر است. در کتاب درسی هر چند قاعدۀ اسلوب استثناء و حصر با هم آمده اند؛ امّا اسلوب حصر از مبحث اسلوب استثناء مجزا شده است. دانستن اعراب مستثنی از اهداف کتاب نیست.

 6- موضوع متن درس چهارم، شعر زیبای شاعر نامدار «فرزدق» دربارۀ حضرت امام سجّاد است. این شعر افزون بر بار ارزشی و معنوی آن به لحاظ ادبی زیبایی خاصی دارد.

قواعد درس چهارم دربارۀ مفعول مطلق است. همانند دروس قبلی در مفعول مطلق هدف شناخت این ساختارها به منظور ترجمۀ صحیح است.

 7- نیازی به ارائۀ جزوۀ مکمل قواعد به دانش‌آموز نیست. آنچه دانش‌آموز نیاز داشته در کتاب آمده است. قواعد کتاب به صورت خودآموز نوشته شده است. از دانش‌آموزی بخواهیم با صدای رسا بخش «اِعلَموا» را در کلاس بخواند. آن گاه هر جا لازم شد در خلال خواندن سؤالاتی را از دیگران بپرسیم.

 8- تعریب، تشکیل و اِعراب گذاری از اهداف کتاب درسی نیست. امسال و در طول پنج سال گذشته در این مورد، هیچ تمرین و آموزشی وجود نداشته است. کل کتاب درسی کاملا اعراب گذاری شده است، تا دانش آموز دچار مشکل قرائت نشود. شایسته است طراحان آزمون، متون و عبارات امتحانی را کاملا حرکت گذاری کنند.

۹- طرح سؤال از «تحلیل صرفی» در پایۀ دوازدهم در چارچوب آموخته های کتاب بدون اشکال است.

تحلیل صرفی اسم:

نوع آن: (اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مکان، اسم تفضیل، اسم مبالغه، مصدر).

عدد آن: مفرد، مثنی، جمع «مکسّر و سالم» مذکر یا مؤنث.

معرفه یا نکره: (معرفه تنها دو نوع آموزش داده شده است: عَلم و معرفه به ال)

تذکر مهم: این مطالب در کتاب تدریس نشده است و طرح سؤال از آن در هر آزمونی به ویژه در کنکور و مسابقات ممنوع است:

ذکر جامد و مشتق، اسم اشاره، انواع ضمیر، اسم موصول، اسم زمان، اسم آلت یا ابزار، صفت مشبهه، اسم منقوص، مقصور، ممدود و صحیح الآخر، منصرف و غیر منصرف.

تعیین عدد در کلماتی مانند أَخوات، بنات، سماوات، نکات، بنین ِ ، سنین، سنوات و مانند آنها در کتاب تدریس نشده است.

از آنجا که مصادر ثلاثی مجرد سماعی هستند؛ بنابراین، از آنها در امتحانات، کنکور و مسابقات علمی سؤال طرح نمی شود.

اما طرح سؤال از تشخیص مصادر ثلاثی مزید چون قیاسی هستند، بدون اِشکال است. این مقدمه برای معلم نوشته شده است و ذکر اصطلاح ثلاثی مزید به همین دلیل است. در کتاب درسی دانش‌آموزان رشته‌های ریاضی و فیزیک و علوم تجربی اصطلاحات ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید به کار نرفته است. دانش‌آموز واژه هایی مانند ذکَر، ذکَّر، تَذکَّر، ذاکَر و اِستَذکَر را صرفاً به عنوان شکل های مختلفی از فعل در معانی گوناگون می‌شناسد.ِ تحلیل صرفی فعل:

نوع آن (ماضی، مضارع، امر، نهی، مستقبل)

ذکر منفی بودن آن، معلوم و مجهول

تذکر مهم: این مطالب در کتاب تدریس نشده است و طرح سؤال از آن در هر آزمونی به ویژه در کنکور و مسابقات ممنوع است:

ذکر صیغۀ فعل (چه به صورت اول شخص مفرد، چه به صورت متکلم وحده و … )، ذکر ثلاثی مجرد و مزید، معتل، صحیح، مضاعف، لازم و متعدی، ذکر اصطلاح «فعل مجهول» به صورت ِ «فعل مبنی لِلمجهول»، ذکر بناء و اعراب (مضارع مرفوع، منصوب و مجزوم)

تحلیل صرفی «حرف» از اهداف کتاب نیست.

طرح سؤال  از تحلیل صرفی مانند التمرین الرابع، صفحه۴۴ فقط به صورت دو گزینه ای طرح می شود.

طرح سؤال از تحلیل صرفی و محل اعرابی برای طراح کاری دشوار و زمان بر است؛ زیرا آموخته های دانش آموز در این بخش محدود است. از آنجا که تحلیل صرفی از اهداف اصلی کتاب درسی نیست؛ لذا در امتحانات مدرسه به صورت انتخاب گزینۀ صحیح طراحی می شود.

 10- تبدیل «مذکر به مؤنث» یا «مخاطب به غیر مخاطب» یا «جمع به غیر جمع» و موارد مشابه از اهداف کتاب نیست.

 11- معنای کلمات در هر آزمونی در جمله خواسته می شود. در چند تمرین کتاب معنای کلمه بیرون از جمله خواسته شده است؛ اما شیوۀ طرح آن همراه با یک نمونه جهت تسهیل آموزش و ارزشیابی است.

 12- کلماتی که معنایشان در پاورقی نوشته شده، از اهداف کتاب است و در امتحانات از آنها سؤال طرح می شود.

۱۳- روخوانی دانش آموز و فعالیت های شفاهی او در طول سال تحصیلی نـمرۀ شفاهی وی را در نمرۀ میان نوبت تشکیل می دهد.

۱۴- در کتاب جای کافی برای نوشتن ترجمه و حل تـمرین در نظر گرفته شده است تا به دفتر تـمرین نیازی نباشد.

۱۵- از همکاران گرامی خواستاریم تا با رویکرد دفتر تألیف همگام شوند؛ شش کتاب درسی عربی مجموعه ای یکپارچه اند و آموزش برخلاف اهداف درسی به روند آموزش آسیب می زند.

خوشحال می شویم از نظریات شما آگاه شویم؛ می توانید از طریق وبگاه گروه عربی پیغام بگذارید.

نشانی وبگاه گروه عربی: www.arabic-dept.talif.sch.ir