عربی (۲)

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

پیشگفتار

سخنی با دبیران، گروه های آموزشی، مدیران مدارس و اولیای دانش آموزان

شایسته است که دبیر عربی برای تدریس این کتاب:

 1- کتاب های عربی پایه های هفتم تا یازدهم را تدریس، یا مطالعه کرده باشد.

 2- دورۀ آموزشی توجیهی ضمن خدمت این کتاب را گذرانده باشد.

 3- کتاب معلّم را با دقت کافی بررسی کرده باشد.

خداوند را سپاسگزاریم که به ما توفیق داد تا با نگارش آخرین کتاب عربی، زبان قرآن (۲) به جوانان کشور عزیزمان خدمتی فرهنگی ارائه کنیم.

رویکرد «برنامۀ درسی عربی» بر اساس «برنامۀ درسی ملّی» این است:

«پرورش مهارت های زبانی به منظور تقویت فهم قرآن و متون دینی و کمک به زبان و ادبیات فارسی»

شیوۀ تألیف کتاب های عربی هفتم تا یازدهم متن محوری است. انتظار می رود دانش آموز پایۀ یازدهم بتواند در پایان سال تحصیلی، متون و آیات آسان قرآن، حدیث و نیز ترکیبات و عبارات عربی متون نظم و نثر فارسی را در حد ساختارهای خوانده شده، درست بخواند و معنای آنها را بفهمد و ترجمه کند.

همه کتاب های درسی با توجّه به مصوبات اسناد بالادستی «برنامۀ درسی ملّی» و «راهنمای برنامۀ درسی» نوشته شده است. برنامۀ درسی ملّی، مهم ترین سند تألیف کتب درسی است. راهنمای برنامۀ درسی عربی نیز نقشۀ راه تألیف تمام کتاب های درسی عربی است.

کلمات کتاب های عربی هفتم تا یازدهم، پرکاربردترین واژگان زبان عربی است که در قرآن، حدیث، روایات و زبان و ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است. در این کتاب ۳۰۰ کلمۀ پرکاربرد جدید به کار رفته و افزون بر آن، نزدیک به ۱۲۰۰ واژه کتاب های عربی هفتم تا دهم نیز در کتاب یازدهم تکرار شده است؛ پس در واقع هدف، آموزش حدود  1500 واژۀ پربسامد زبان عربی است. حدود  550 واژه از  850 واژۀ سه کتاب دورۀ اول متوسطه کاربرد قرآنی داشتند. در دورۀ دوم متوسطه نیز چنین است.

هدف اصلی، فهم متون عربی به ویژه قرآن کریم و نیز متون دینی همانند احادیث، دعاها و متون ادب فارسی آمیخته با واژگان عربی است.

از آنجا که یکی از چهار مهارت زبانی «سخن گفتن» است و به استناد برنامۀ درسی ملّی، مکالمات کوتاهی در کتاب گنجانده شده است؛ مکالمه بستری مناسب برای آموزش هر زبانی است و کلاس درس را جذّاب، شاداب، پر تحرک و فعّال می سازد؛ ولی هدف اصلی برنامۀ درسی عربی نیست.

مهم ترین تأکیدات دربارۀ شیوۀ تدریس و ارزش‌یابی کتاب:

۱- کتاب عربی زبان قرآن پایۀ یازدهم در هفت درس تنظیم شده است. هر درس را می توان در سه جلسۀ آموزشی تدریس کرد

۲- دانش آموز پایۀ یازدهم با این ساختارها آشنا شده است:

◙ فعل های ماضی، مضارع، امر، نهی، نفی، مستقبل، معادل ماضی استمراری، ترکیب اضافی و وصفی برای ترجمۀ صفت مؤخر در ترکیب هایی مثل «أَخوکُنّ الصغیرُ»، هدف آموزش ترکیب وصفی و اضافی نیست؛ بلکه هدف در عربی پایۀ نهم این بود که دانش آموز بتواند ترکیب هایی مانند «أَخی الْعزیز» را داخل جمله (نه بیرون از جمله) ترجمه کند.

◙ اسم اشاره، کلمات پرسشی، و ساعت خوانی.

◙ وزن و ریشۀ کلمات (در بخش وزن و حروف اصلی نیز با چند وزن معروف آشنا شده است.)

◙ عددهای اصلی «یک تا صد» (بدون توجه به قواعد معدود و ویژگی های آن) و عددهای ترتیبی «یکم تا بیستم»، تشخیص و ترجمۀ فعل مجهول، نون وقایه، اسم فاعل، اسم مفعول و اسم مبالغه.

◙ تشخیص محلّ اعرابی یعنی فاعل، مفعول، مبتدا، خبر، صفت، مضافٌ الیه، جار و مجرور؛ اما تشخیص اِعراب (اصلی و فرعی) هدف نیست.

◙ در این کتاب، تشخیص نوع باب و صیغۀ فعل مانند، «ماضی مفرد مذکر غایب» و ذکر اصطلاحات ثلاثی مجرد و مزید و تشخیص آنها  از اهداف نیست؛ بلکه شناخت و ترجمۀ آنها در جمله هدف است. معلّم نیز می تواند برای آموزش ابواب از وزن آنها استفاده کند. (اِستَفعلَ، یَستَفعلُ، اِستَفعلْ، اِستفعال).

دانش آموز باید «تُم» را در «فَعلْـتُم» بشناسد و این فعل ها را به دنبال آن درست ترجمه کند: خَرَجتُم، تَخرّجتُم، أَخرَجتُم، اِستَخرَجتُم.

در کلّ کتاب آموخته های پیشین تکرار شده است، تا با گذر زمان، کم کم این آموخته ها ملکۀ ذهن فراگیر شود.

۳- متن درس اول بخشی از آیات اخلاقی قرآن (آیات۱۱ و ۱۲سورۀ حجرات) است. قواعد دربارۀ شناخت اسم تفضیل و اسم مکان است. در تمرینات اسم فاعل، اسم مفعول و اسم مبالغه که در سال گذشته آموزش داده شده دوباره تکرار شده است.

۴- موضوع متن درس دوم احترام نهادن به کلاس و معلّم است. قواعد دربارۀ اسلوب شرط است. دانش آموز با نحوۀ ترجمۀ ادوات شرط «من، ما، إن و إذا» آشنا می شود. فعل شرط و جواب آن را تشخیص می دهد. اما آموزش جزم، جزء اهداف نیست.

۵- موضوع متن درس سوم شگفتی های درختان است. اندیشیدن پیرامون آفریده های خدا در رهنمودهای بزرگان دین همواره تأکید شده، با توجه به سن پر جوش و خروش جوانی دانستنی هایی در متن آمده است که موجب ایجاد علاقه و انگیزه نسبت به درس شود. قواعد درس دربارۀ ترجمۀ درست اسم معرفه و نکره است. از شش نوع اسم معرفه، فقط دو نوع توضیح داده شده که مهم ترین آنها ست؛ (معرفه به ال و علَم).

۶- متن درس چهارم آداب سخن گفتن است. آداب سخن گفتن با بهره گیری از سخنان بزرگان دین برای دانش آموز شرح داده شده است. هدف از تدریس کتاب پیش رو، تنها مهارت های چهارگانۀ زبانی نیست. در بیشتر متون و عبارات کتاب، برنامۀ پنهان آموزش وجود دارد که هدف آنها آموزش غیر مستقیم فرهنگ ایرانی – اسلامی است.

دانش آموز در بخش قواعد با معادل هایی از ماضی استمراری، ماضی بعید و مضارع التزامی آشنا می شود.

۷- متن درس پنجم داستانی در نکوهش دروغگویی است. این داستان برای دانش آموزان آراسته به سخنان بزرگان دین است و در آن از شیوۀ آموزش غیر مستقیم استفاده شده، روشی که بنا به باور متخصصان حوزۀ تعلیم و تربیت مؤثّرترین روش تربیتی است.

در قواعد این درس، معانی حروف «أَن» و «کَی، لِـ ، لِکَی و حتَّی» آموزش داده شده است. نصب فعل مضارع، از اهداف نیست. لذا از آن سؤال طراحی نمی شود. هدف این است که دانش آموز فعل هایی مانند «لَن یَیْأَس» را در جمله بشناسد، درست بخواند و درست ترجمه کند

۸- متن درس ششم، دربارۀ شادروان دکتر بانو آنه ماری شیمل است. شخصیتی جهانی که در شناساندن فرهنگ و ادبیات فارسی و نیز عربی به جهانیان نقشی شگفت انگیز داشته است. قواعد درس، دربارۀ معانی حروف «لَم، لِـ و لا» است. هدف این است که دانش آموز فعل هایی مانند «لَم یَسمَع» را در جمله بشناسد، درست بخواند و درست ترجمه کند. آموزش جزم فعل، از اهداف نیست.

۹- متن درس هفتم، دربارۀ تأثیر زبان فارسی در عربی است. موضوعی که برای بیشتر دانش آموزان و دبیران جالب بوده است و در نظرسنجی ها خواستار چنین متنی در کتاب درسی بودند. از بخش «للمطالعه» سؤال امتحانی طرح نـمی شود. کتاب های بسیاری دربارۀ معربات فارسی نگاشته شده است، از آن جمله:

مُعجَم المُعرّبات الفارسیه مُنذُ بَواکیر العَصر الحاضِر. محمد التّونجی. مکتبه لبنان ناشرون.

ریشه یابی واژه ها در قرآن. جلال الدین السیوطی (برگردان محمدجعفر اسلامی.) شرکت سهامی انتشار.

واژه های دخیل در قرآن مجید. آرتور جفری (برگردان فریدون بدره ای.) توس.

المُهذّب فی ما وقعَ فِی القرآن مِنَ المُعرّب. جلال الدین السّیوطی. مکتبه مِشکاه الإسلامیه.

قواعد درس هفتم، کاربرد فعل های ربطی «کان، صار، لَیس و أَصبَح» در زبان عربی است. دانش آموز با معانی مختلف این فعل ها آشنا می شود.

۱۰- نیازی به ارائۀ جزوۀ مکمل قواعد به دانش‌آموز نیست. آنچه دانش‌آموز نیاز داشته در کتاب آمده است یا سال  بعد خواهد آمد.

 11- تحلیل صرفی و اعراب، تعریب، تشکیل و اِعراب گذاری از اهداف کتاب درسی نیست. کلّ کتاب درسی کاملاً اعراب گذاری شده است، تا دانش آموز دچار مشکل نشود. شایسته است طراحان آزمون، متون و عبارات امتحانی را کاملاً حرکت گذاری کنند.

۱۲- آموزش فعل و ضمیر در کتاب های دورۀ اول متوسطه بومی سازی شده و بر اساس «من، تو، او، ما، شما، ایشان» است. سبک پیشین این گونه بود: «هو، هما، هم، هی، هما، هن، أنت، أنتُما، أنتُم، أنت، أنتُما، أنت، أنا، نَحن».

۱۳- تبدیل «مذکر به مؤنث» یا «مخاطب به غیر مخاطب» یا «جمع به غیر جمع» و بالعکس و موارد مشابه از اهداف کتاب نیست.

۱۴- معنای کلمات در امتحان داخل جمله خواسته می شود. در چند تمرین کتاب معنای کلمه بیرون از جمله است؛ اما جهت تسهیل در آموزش و ارزشیابی شیوۀ طرح آن همراه با یک نمونه ارائه شده است.

۱۵- روخوانی دانش آموز و فعالیت های شفاهی او در طول سال تحصیلی نـمرۀ شفاهی وی را در نمرۀ میان نوبت تشکیل می دهد.

۱۶- در کتاب جای کافی برای نوشتن ترجمه و حل تـمرین در نظر گرفته شده است تا به دفتر تـمرین نیازی نباشد. تنها متن درس جای کافی برای نوشتن ندارد که با نهادن یک برگه در کتاب، مشکل برطرف می شود.

۱۶- کلمات جدیدی که معنای آنها در پاورقی آمده است در آزمون ها طرح می شوند.

۱۷- از همکاران گرامی خواستاریم تا با رویکرد دفتر تألیف همگام شوند؛ شش کتاب درسی عربی مجموعه ای یکپارچه اند و آموزش برخلاف اهداف درسی به روند آموزش آسیب می زند.

آگاهی از نظریات شما موجب خوشحالی ما می شود؛ می توانید از طریق وبگاه گروه عربی پیغام بگذارید.

نشانی وبگاه گروه عربی: www.arabic-dept.talif.sch.ir