عربی (۱) انسانی

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

پیشگفتار

سخنی با دبیران، گروه های آموزشی، مدیران مدارس و اولیای دانش آموزان

شایسته است که دبیر عربی برای تدریس این کتاب:

 1- کتاب های عربی پایه های هفتم تا یازدهم را تدریس، یا مطالعه کرده باشد.

 2- دورۀ آموزشی توجیهی ضمن خدمت این کتاب را گذرانده باشد.

 3- کتاب معلّم )راهنمای تدریس و ارزشیابی) را با دقت کافی بررسی کرده باشد.

خداوند را سپاسگزاریم که به ما توفیق داد تا با نگارش آخرین کتاب عربی، زبان قرآن (۱) ویژۀ پایۀ دهم رشتۀ ادبیات و علوم انسانی به جوانان کشور عزیزمان خدمتی فرهنگی ارائه کنیم.

رویکرد «برنامۀ درسی عربی» بر اساس «برنامۀ درسی ملّی» این است:

«پرورش مهارت های زبانی به منظور تقویت فهم قرآن و متون دینی و کمک به زبان و ادبیات فارسی»

شیوۀ تألیف کتاب های عربی هفتم تا یازدهم متن محوری است. متن محوری به معنای نفی قواعد نیست؛ در این کتاب قواعد در خدمت فهم زبان است؛ لذا بخش مهمی از کتاب درسی و نیز بارم بندی را قواعد تشکیل می دهد. شایستگی مورد نظر برای دانش آموز پایۀ دهم رشتۀ ادبیات و علوم انسانی این است که بتواند در پایان سال تحصیلی، متون و عبارات سادۀ عربی را درست بخواند و معنای آنها را بفهمد و ترجمه کند. در این کتاب علاوه بر حدود ۳۵۰ کلمۀ جدید کتاب عربی پایۀ دهم، بسیاری از٠٠ ٨ واژۀ عربی هفتم، هشتم و نهم نیز تکرار شده اند؛ پس در حقیقت هدف این کتاب در بخش واژگان، آموزش حدود ۱۰۰۰ واژۀ پربسامد زبان عربی است.

این کتاب با توجه به اسناد بالادستی «قانون اساسی»، «برنامۀ درسی ملّی» و «راهنمای برنامۀ درسی» نوشته شده است. برنامۀ درسی ملّی، مهم ترین سند برای تألیف کتاب های درسی است. راهنمای برنامۀ درسی عربی نیز نقشۀ راه برای تألیف تمام کتاب های درسی عربی است.

کلمات به کاررفته در کتاب های عربی، پرکاربردترین واژگان زبان عربی است که در قرآن، احادیث، روایات و زبان و ادبیات فارسی بسیار به کار رفته اند.

تصاویر، عبارات و متون کتاب به ابعاد تربیتی و فرهنگی نیز توجه دارند.

از آنجا که یکی از چهار مهارت زبانی «سخن گفتن» است و به استناد برنامۀ درسی ملّی و از آنجا که درس عربی در رشتۀ ادبیات و علوم انسانی یک درس اختصاصی است؛ مکالـمات کوتاهی در کتاب گنجانده شده است. مکالـمه بستری مناسب برای آموزش هر زبانی است و کلاس درس را جذاب، شاداب، پرتحرک و فعال می سازد

مهم ترین تأکیدات دربارۀ شیوۀ تدریس و ارزش‌یابی کتاب:

۱- طراحی هر گونه آزمونی (کنکور، داخلی مدرسه، هماهنگ استانی یا کشوری، مسابقات علمی) تابع اهداف کتاب درسی و در چارچوب آن است. این تذکّر به ویژه برای طرح سؤال کنکور است. این تأکید در حکم یک بخشنامۀ اداری و لازم الاجراست.

۲- این کتاب شامل هشت درس است. هر درس در سه جلسۀ آموزشی تدریس می شود.

۳- دانش آموز پایۀ دهم با این ساختارها آشنا شده است:

◙ فعل های ماضی، مضارع، امر، نهی، نفی، مستقبل، معادل ماضی استمراری، ترکیب اضافی و وصفی، برای ترجمۀ ترکیب مخلوط مانند «أَخوکُنَّ الصَّغیر» هدف از آموزش ترکیب وصفی و اضافی در عربی پایۀ نهم این بوده که دانش آموز بتواند ترکیب هایی مانند «أَخی الْعزیز» را داخل جمله (نه بیرون از جمله) ترجمه کند.

◙ وزن و ریشۀ کلمات، اسم اشاره، کلمات پرسشی، و ساعت خوانی.

◙ در ساعت خوانی فقط ساعت کامل، ربع و نیم آموزش داده شده؛ مثلاً «چهار و بیست و پنج دقیقه» آموزش داده نشده است.

۴- هرچند درس اول دورۀ آموخته های پیشین است؛ اما در سایر درس ها نیز این دوره انجام شده است.

۵- در درس دوم، عددها آموزش داده می شوند. اهمیت آموزش اعداد بر کسی پوشیده نیست. در متوسطۀ اول عددهای اصلی و ترتیبی تا دوازده آموزش داده شده اند. در این کتاب عددهای اصلی از یک تا صد و عددهای ترتیبی از یکم تا بیستم آموزش داده خواهد شد. مباحث مطابقت عدد و معدود و ویژگی های معدود جزء اهداف آموزشی کتاب نیست و از طرح آنها خودداری شود. بدیهی است که در کتاب درسی این مطابقت ها در متون و عبارات وجود دارد و دانش آموز با دقّت در آنها می تواند این ظرافت ها را کشف کند؛ اما آموزش و ارزشیابی آنها مد نظر نیست.

۶- دانش آموزان در دورۀ اول متوسطه با فعل های مجرد و مزید در کتاب درسی آشنا شده اند و در تمرینات فقط با صرف فعل های ثلاثی مجرد صحیح و سالم رو  به  رو شده اند؛ اما فعل های مزید و حتا فعل های مهموز، مضاعف و معتل نیز در کتاب به کار رفته است؛ مانند آمن، اِبتَسم، أَتی، أَجاب، أَحب، اِحتَرَق، اِشتَری، أَصاب، أَعطی، تَخرجَ، حاول، حذرَ، زادَ و … دانش آموز قبلاً با شناسه های فعل های ثلاثی مجرد آشنا شده است. در حقیقت هدف آموزشی این دو درس این است که با استفاده از آموخته های سه سال اول با فعل هایی آشنا شود که فعل ماضی سوم شخص مفرد آنها «ثلاثی مزید» بیش از سه حرف است. تشخیص ثلاثی مزید از ثلاثی مجرد، ذکر معانی ابواب، ساخت یا صرف فعل و ترجمه از فارسی به عربی آن از اهداف آموزشی نیست. هدف این است که دانش آموز بتواند فعل و مصدر ثلاثی مزید را درست ترجمه کند و ماضی، مضارع، امر و نهی و مصدر آنها را از هم درست تشخیص دهد. تشخیص تعداد حروف زائد از اهداف کتاب نیست.

۷- در درس پنجم جملۀ اسمیّه و فعلیّه تدریس می شود. هدف شناخت اجزای جمله یعنی فعل، فاعل، مفعول به، مبتدا و خبر است؛ اما قرار دادن اِعراب کلمات هدف نیست.

۸- در درس ششم، اِعراب جملۀ اسمیّه و فعلیّه و سه حالت اعراب اسم (رفع، نصب و جر) آموزش داده شده است. هدف، شناخت اجزای جملات است و توانایی نهادن اعراب (اعراب گذاری) هدف آموزشی نیست.

۹- در درس هفتم، فعل مجهول تدریس می شود. هدف این است که دانش آموز جمله های دارای فعل مجهول را درست معنا کند. تبدیل جملۀ دارای فعل معلوم به مجهول و برعکس هدف نیست.

تشخیص نوع نایب فاعل فقط در حالت اسم ظاهر آموزش داده شده است و تشخیص نایب فاعل از نوع ضمیر بارز و ضمیر مست ِتِر هدف نیست. به همین منظور تـمرینات کتاب ّ نیز بر اساس نایب فاعل از نوع اسم ظاهر طراحی شده است.

۱۰- در درس هشتم، معانی حروف جر آموزش داده می شود. دانش آموز باید بتواند حروف جر و جار و مجرور را در جمله تشخیص دهد؛ نهادن اِعراب جر در اسم مجرور هدف نیست. در این درس نون وقایه نیز تدریس شده است؛ اما ساخت مد نظر نیست.

۱۱- در طراحی سؤال درک مطلب به ویژہ در کنکور باید از متون کتاب استفاده شود. درصورتی که متنی غیر از کتاب درسی طرح می شود، باید هیچ واژه ای خارج از واژگان کتاب نداشته باشد یا اینکه ترجمۀ فارسی آنها ذیل متـن داده شود. همچنین نباید ساختاری متفاوت با قواعد کتاب درسی در آنها باشد.

 ۱۲- التحلیـل الصرفی و الإعراب (تـجزیـه و ترکیـب) از اهـداف ایـن کتـاب نیـست؛ امـا دانـش آمـوز به عنوان نمونه باید تشخیص دهد که «کاتِب» و «مکتوب» اسم فاعل و مفعول اند؛ یا «اِستَرجع» فعل امر است و معنای«کاتِب،» «مکتوب» و«اِستَرجع» را بداند.

۱۳- صورت سؤال به زبان عربی است؛ اما شایسته نیست واژگانی در آن باشد که دانش آموز نخوانده باشد.

۱۴- مضارع و مصدر برخی فعل های ثلاثی مجرد که مصدرشان در کتاب درسی یا در زبان فارسی به کار رفته است، در واژه نامۀ کتاب آمده است؛ اما طرح سؤال امتحانی یا کنکور از آنها هدف نیست.

۱۵- نیازی به ارائۀ جزوۀ مکمل قواعد به دانش آموز نیست. هر چه لازم بوده در کتاب آمده است یا در سال های بعد خواهد آمد.

۱۶- مکالـمه، نمایش، سرود، ترجمۀ تصویری، پژوهش و داستان نویسی کار عملی در درس عربی محسوب می شود. انجام بخش پژوهش خارج از کلاس است و ارائۀ گزارش مربوط به آن بستگی به وقت کلاس دارد.

۱۷- جمله سازی، تشکیل، تعریب، تبدیل از صیغه ای به صیغۀ دیگر و نهادن اِعراب از اهداف کتاب درسی نیست.

۱۸- در سایۀ درست خواندن، درست فهمیدن و ترجمۀ درست، مهارت سخن گفتن نیز ّ حاصل خواهد شد. توجه داشته باشیم که شمار اندکی از دانش آموزان قادرند هنگام سخن گفتن ظرافت های دستوری را به خاطر بیاورند و رعایت کنند و این کاملاً طبیعی است؛ زیرا به یاد آوردن قواعد، هنگام سخن گفتن برای هر زبان آموزی دشوار است. در سخن گفتن سرعت عمل لازم است و با آزمون کتبی قابل مقایسه نیست. اگر به این نکتۀ بسیار مهم توجه نشود، بدترین ضربه در آموزش مهارت سخن گفتن به دانش آموز وارد می شود. نظر به دشواری مکالمه باید در امتحانات، مسابقات و کنکور صرفا از همان عبارات موجود در کتاب سؤال طرح گردد.

۱۹- آموزش فعل و ضمیر در سه کتاب عربی متوسطۀ اول بومی سازی شده و بر اساس دستور زبان فارسی و به صورت (من، تو، او، ما، شما، ایشان) است. سبک پیشین به این صورت بود: «هو، هما، هم، هی، هما، هنّ، أنت، أنتُما، أنتُم، أنت، أنتُما، أنتُن، أنا، نَحن.» شیوۀ نوین در تدریس آزمایشی کاملاً موفّق بود و دانش آموزان بسیار بهتر درس را آموختند. از آنجا که درس عربی در رشتۀ علوم   انسانی اختصاصی است، دانش آموزان باید با اصطلاحات خاص زبان عربی آشنا باشند. به همین منظور در درس اول نام صیغه ها به زبان عربی ذکر شده است.

۲۰- معنای کلمات در امتحان باید در جمله خواسته شود.

۲۱- روخوانی های دانش آموز و فعالیت های او در بخش مکالمه در طول سال نمرۀ شفاهی دانش آموز را تشکیل می دهد.

۲۲- در کتاب جای کافی برای نوشتن ترجمه و حلّ تـمرین در نظر گرفته شده تا نیازی به دفتر تـمرین نباشد؛ اما متن دروس جای کافی ندارد، می توان برای متون کتاب یک ورق در کتاب نهاد، یا یک دفتر کوچک برای بخش ترجمه اختصاص داد

۲۳- از همکاران ارجمند درخواست داریم تا با رویکرد دفتر تألیف همگام شوند؛ زیرا دانش آموزان با این شیوه از دورۀ اول متوسطه به دورۀ دوم آمده اند و کتاب های عربی زبان قرآن پایه های یازدهم و دوازدهم نیز ادامه و مکمل روش این کتاب خواهند بود.

نشانی وبگاه گروه عربی: www.arabic-dept.talif.sch.ir